Business case voor natuur: Savannah-regio in Ghana

In de Savannah-regio in Ghana gaan ontbossing en armoede hand in hand. Lokale IUCN NL-partner A Rocha werkt met de overheid, lokale gemeenschappen en bedrijven aan ambitieuze plannen om biodiversiteit en de lokale economie te versterken. IUCN NL ondersteunt deze inzet met expertise op het gebied van private financiering.

Headerfoto: Elephant in Mole National Park, Ghana © Julianna Corbett on Unsplash

De Savannah-regio is een dunbevolkte, tamelijk droge streek in het noorden van Ghana. De regio herbergt onder meer het belangrijke Nationaal Park Mole, het enige beschermde savanne-ecosysteem in het land. In dit landschap gaan ontbossing en armoede hand in hand. De belangrijkste driver van de ontbossing is landbouw; de voornaamste gevolgen zijn erosie, verminderde bodemvruchtbaarheid, lokale klimaatverandering en biodiversiteitsverlies.

Eind jaren negentig identificeert onze lokale partner A Rocha Ghana de Savannah-regio als aandachtsgebied. Vanaf 2010 zijn de problemen verergerd door houtskoolwinning en gerichte illegale kap van rosewood (palissanderhout) voor de Chinese markt.

Community governance

Omstreeks 2014 start de overheid van Ghana met verschillende partners van IUCN NL aan de voorbereidingen van een nationaal programma voor klimaatactie, natuurbescherming en bosherstel. Het voorstel wordt door de Wereldbank gehonoreerd met miljoenen; bij gebleken succes worden nog tientallen miljoenen in het vooruitzicht gesteld. In het voorstel is het Savannah-landschap als pilot opgenomen en staat de Community Resource Management Area (CREMA) als bestuursmodel centraal. In dit model, dat actief door IUCN NL en landschapspartners is getest, uitgerold en onderzocht, heeft de lokale gemeenschap een belangrijke stem in het beheer van de natuurlijke bronnen.

Herbebossing

A Rocha Ghana en IUCN NL werken al aan ideeën die goed passen in het nationale programma voor de Savannah-regio. Ze brengen actief lokale gemeenschappen, overheid en private partijen bij elkaar om community based conservation op te zetten en op twee manieren bosherstel te realiseren: door natuurlijke regeneratie én actieve herbebossing.

Natuurlijk herstel vindt plaats door gedegradeerd bos te beschermen en door boeren te helpen om onder andere de economisch nuttige sheabomen te laten staan. Bij de actieve aanplant wordt vooral gekozen voor soorten met verhandelbare noten, vruchten of zaden, zoals tamarinde-, cashew- en mangobomen. Door deze aanpak profiteren natuur én economie. De extra bomen slaan CO2 op, dragen bij aan de biodiversiteit, een betere waterhuishouding en een vruchtbaarder bodem; tegelijkertijd vormen ze een interessante duurzame alternatieve inkomstenbron voor de lokale bevolking.

Financiering

In dit proces brengt IUCN NL partijen bij elkaar en ontwikkelt tools om (private) financiering van groene projecten (green finance) mogelijk maken. ‘Wij ondersteunen partner A Rocha Ghana onder meer met een duurzaamheidstoets van de ondernemingen die de bomen planten, beschermen en de producten verhandelen,’ vertelt Jan Willem den Besten, Senior Expert Green Finance bij IUCN NL. ‘Ook brachten we partijen bij elkaar om kansrijke business cases voor verhandelbare producten te ontwikkelen, zoals duurzame cassave en honing en biologisch geproduceerde sheanoten, waarvan de vetten een alternatief zijn voor palmolie.’

Duurzame shea-olie

De business case voor sheanoten ontwikkelt zich voorspoedig. Sheanoten zijn afkomstig van de shea- of karitébomen die verspreid over de savanne staan. Goed beheer van de sheabomen is goed voor de biodiversiteit én de economie, en ook voor de positie van de lokale vrouwen die de noten oogsten. De olie uit de noten lijkt op cacaoboter en is bruikbaar in de cosmetica- en levensmiddelenindustrie. Op termijn is shea-olie mogelijk goed voor een marktaandeel van 10-20% van de wereldwijde markt in vetten en oliën. Den Besten: ‘De mensen profiteren dus van de bomen, en dat geeft ze een stimulans om ze te laten staan en beter te beheren, onder meer door in de omgeving geen pesticiden te gebruiken.’

Houtskool, sheabonen en carbon credits

Vanuit de verschillende Savannah-projecten is ook een veel omvangrijker project opgezet voor bescherming en herstel van 120.000 hectare Savannah-bos in de bufferzone van Nationaal Park Mole. Voor dit project wordt startkapitaal ingezet vanuit het Mobilising More for Climate-initiatief van IUCN NL, dat wordt gefinancierd door het Ministerie van Buitenlandse Zaken. Het project leidt potentieel tot 400.000 ton CO2-reductie per jaar, meer dan driehonderd duurzame banen en aanzienlijke biodiversiteitswinst.

Met IUCN NL en het bedrijf Form International ontwerpt A Rocha Ghana voor dit project verschillende business cases, onder meer voor duurzame houtskool en shea-olie. Ook zijn er plannen voor het genereren van carbon credits (koolstofcertificaten) door het beschermen van savannebos. Er is goede kans op financiering vanuit ontwikkelingsbanken voor deze initiatieven. Voor de komende jaren wordt ingezet op het aantrekken private financiering voor deze duurzame economische activiteiten.

Geïntegreerd investeringsmodel

In deze zich ontwikkelende business cases zijn verschillende return on investments te identificeren, zowel voor de economie als voor de natuur. Den Besten: ‘Die investeringskansen brengen we samen in een geïntegreerd landschapsinvesteringsplan. Dat plan betrekt alle sectoren in de wijdere omtrek. Wanneer publieke en private investeerders hieraan meewerken kun je veel meer impact hebben dan wanneer je je concentreert op één functie van het landschap.’

Buffer voor beschermd gebied

Nationaal Park Mole, in het noorden van de Savannah-regio, profiteert mee van deze ontwikkelingen. Het grootste wildreservaat van Ghana herbergt onder meer olifanten, nijlpaarden en verschillende soorten antilopen. De nieuwe duurzame economie in de gebieden direct rondom het park werkt als een buffer tegen intensievere vormen van landgebruik en vermindert zo de druk op het beschermde gebied.

Resultaten

• 2014: De overheid van Ghana ontvangt vele miljoenen dollars voor de aanpak van ontbossing en klimaatactie. Het savannelandschap rond Mole is een van de pilotlandschappen voor dit programma.
• 2015-2016: Savannah Fruits Company traint lokale gemeenschappen in biologische sheaproductie en -oogst.
• 2017: Bouw van opslagruimte voor sheanoten, gefinancierd door IUCN NL. In datzelfde jaar draagt A Rocha Ghana de opslag over aan de lokale gemeenschappen.
• 2017-2019: Kwekerijen voor inheemse bomen met economische en natuurwaarde worden getest en opgezet met het bedrijf Form International. Elders in het gebied nemen bedrijven en non-profitorganisaties dit concept en de principes erachter over.
• 2018: IUCN NL-partner A Rocha geeft advies voor een groot voorstel voor het Green Climate Fund om ontbossing in de Savannah-regio aan te pakken.
• 2020: A Rocha start samenwerking met Form International om het herstel en de bescherming van 120.000 hectare Savannah-bos mogelijk te maken en plantages voor duurzame houtskoolproductie op te zetten.
• 2021: Het Green Climate Fund honoreert het grote voorstel van A Rocha om ontbossing en landschapsdegradatie in de Savannah-regio aan te pakken.