Ontmoet de natuurbeschermers: Proyecto Washu verbindt mensen, primaten en bossen in Ecuador

Nathalia en Felipe, opgeleid als biologen, realiseerden zich al snel dat de sleutel tot succesvolle natuurbescherming ligt in de rol van mensen die in het gebied wonen. Ze begonnen aan een nieuwe reis waarin sociaaleconomische en ecologische aspecten even belangrijk zijn voor de missie van Proyecto Washu: het beschermen van bedreigde primaten in Ecuador. Nathalia Fuentes, samen met Felipe Alfonso-Cortes medeoprichter en mededirecteur van Proyecto Washu, benadrukt: ‘We willen slechts passagiers zijn; de projecten zijn van de gemeenschappen.’

Headerfoto: Odilia Zambrano uit Cristóbal Colón ruikt aan een cacaovrucht die ze heeft geproduceerd © Francesca Angiolani

Vandaag, op Internationale Primaten Dag, hebben de oprichters van de Ecuadoraanse NGO een boodschap voor de wereld: ‘Primaten zijn een afspiegeling van onszelf en herinneren ons eraan dat we deel uitmaken van de natuur. Het zijn prachtige wezens met fascinerende levens die helpen het evenwicht van ecosystemen te bewaren. Het is niet alleen onze verantwoordelijkheid om deze dieren beschermen, het is ook noodzakelijk voor de toekomst van onze planeet. Daarom is het cruciaal om met de gemeenschappen te werken aan natuurbehoud; samen kunnen we zorgen voor een duurzame toekomst voor zowel biodiversiteit als menselijk welzijn.’

Het begin van Proyecto Washu

Nathalia groeide op in de drukke hoofdstad van Ecuador, Quito, maar voelde zich altijd sterk verbonden met de natuur. ‘Ik was het soort kind dat altijd in bomen zat of in de tuin aan het graven was.’ Ecuador is een van de meest biodiverse landen op aarde en Nathalia groeide op omringd door allerlei soorten. ‘De eerste keer dat ik tijdens mijn studie wilde apen zag, wist ik dat ik mijn leven hieraan wilde wijden,’ zegt de natuurbeschermer.

Helaas stierven de brulapen die Nathalia inspireerden in haar levensmissie omdat hun leefgebied werd vernietigd. ‘Dit heeft me diep geraakt. Toch zette ik mijn weg voort. In een volgend onderzoeksproject moedigde een professor me op lange termijn te denken en verschafte hij ons de kennis die we nodig hadden voor een natuurbeschermingsproject.’ Via dit onderzoeksproject ontmoette Nathalia Felipe.

Felipe groeide op in de Colombiaanse hoofdstad Bogotá. ‘Mijn ouders lieten me documentaires op National Geographic en Discovery Channel kijken. Deze beelden inspireerden me om bioloog te worden. Alleen wilde ik geen films maken, ik wilde de dieren observeren,’ deelt Felipe. ‘Tijdens mijn studie kreeg ik eindelijk de kans om ver buiten de stad te zijn, omringd door wilde dieren. Hier zag ik voor het eerst slingerapen. Het was een avontuur, maar na een tijdje vroeg ik me af of het bestuderen van soorten genoeg was. Wat konden we nog meer doen?’

De jonge biologen besloten het advies van hun professor op te volgen: groot denken. Ze startten een natuurbeschermingsproject in Ecuador: Proyecto Washu was geboren.

Het verhaal gaat verder onder de foto.

In eerste instantie waren we verblind. We zagen niet dat cacao een kans was voor zowel een duurzaam inkomen voor de gemeenschappen als voor natuurbehoud.

• Nathalia Fuentes, mededirecteur Proyecto Washu

Cacao: een onverwachte kans

Nathalia en Felipe vonden een geschikte locatie in de Ecuadoraanse provincie Esmeraldas, waar de jungle de kustlijn van de Stille Oceaan aanraakt. Hier zagen ze voor het eerst de bossen van de Tesoro Escondido families. ‘Ik zag veel spinapen in dit grote bos. Al snel vroegen we ons af hoe we deze plek konden behouden, na onze ervaringen in een sterk ontbost gebied in Colombia,’ vertelt Nathalia. Toen ze door de bossen en cacaoplantages liepen, zagen ze niet dat de oplossing zich voor hun neus bevond. ‘In eerste instantie waren we verblind. We zagen niet dat cacao een kans was voor zowel een duurzaam inkomen voor de gemeenschappen als voor natuurbehoud. De mensen in het gebied wilden ook graag het bos beschermen, en zo kwam alles samen.’

Nathalia, Felipe en andere collega’s richtten in 2012 Proyecto Washu op. Een jaar later begon het team met de ontwikkeling van sociale milieuovereenkomsten en het versterken van de vaardigheden van de rurale families. ‘Als biologen waren de sociale activiteiten een uitdaging voor ons. Maar we wilden de lokale bevolking erbij betrekken, participatieve processen ontwikkelen,’ benadrukt Nathalia. ‘We willen slechts passagiers zijn; de projecten zijn van de gemeenschappen.’ ‘Het is belangrijk om de sociaaleconomische situatie te begrijpen,’ vervolgt Felipe. ‘We moeten wetem waarom ontbossing plaatsvindt en welke alternatieven mensen hebben. Deze factoren zijn overal anders.’

Felipe ziet de sociaaleconomische situatie van rurale families als een van de grootste zorgen. ‘Natuurbehoud is nauw verbonden met de sociaaleconomische situatie in het gebied. De leefomstandigheden van de gemeenschappen moeten worden verbeterd, wat te maken heeft met sociale rechtvaardigheid en een ander economisch systeem. De mensen die in rurale gebieden wonen moeten toegang hebben tot beter onderwijs, beter water, betere medicijnen: een eerlijke levensstandaard. Als ze dit niet hebben, is het moeilijker om de bossen en wilde dieren te beschermen. Dit betekent dat er veel moet veranderen. Toch ben ik niet pessimistisch, want natuurbeschermingsprojecten planten ook zaadjes voor de gemeenschappen, ze creëren nieuwe kansen.’

De mensen die in rurale gebieden wonen, moeten toegang hebben tot beter onderwijs, beter water, betere medicijnen: een eerlijke levensstandaard.

• Felipe Alfonso-Cortes, mededirecteur Proyecto Washu

Van Esmeraldas naar Manabí: ‘follow the monkey’

Proyecto Washu richt zich op het behoud van primaten, waaronder de ernstig bedreigde bruinkopslingeraap (Ateles fusciceps fusciceps). In hun activiteiten volgt het team de apen. Populaties bruinkopslingerapen komen momenteel voor op de westelijke hellingen van de Andes, in Esmeraldas, Imbabura en Carchi – een kleine provincie die grenst aan Colombia. De populatie die recent werd herontdekt in kustprovincie Manabí was een verrassing, omdat werd gedacht dat de ondersoort in dit gebied uitgestorven was. ‘Het is uniek dat ze in zo’n gefragmenteerde habitat hebben kunnen overleven,’ zegt Felipe. De natuurbeschermer legt uit dat hoewel slingerapen het liefst in de bomen blijven, ze in Manabí af en toe afdalen om een veld over te steken. Dit is niet zonder risico, maar door ontbossing zijn er geen grote roofdieren meer in de regio.

Met steun van de IUCN NL Landaankoopfonds breidt Proyecto Washu het pas opgerichte Ateles-Chocó Reservaat in Manabí uit. Het eerste deel van het beschermde gebied is eind 2022 veiliggesteld, in samenwerking met Fundación Cóndor Andino, en de volgende stap is het vergroten van het leefgebied van de kleine populatie bruinkopslingerapen door strategisch percelen aan te kopen. In Manabí wordt meer ontbost dan in Esmeraldas, voornamelijk voor veeteelt. Als gevolg hiervan zijn de bossen ernstig gefragmenteerd, en blijven er slechts kleine, geïsoleerde plukjes over voor de bruinkopslingeraap en andere soorten.

Het verhaal gaat verder onder de foto.

Mensen bezitten hier grotere stukken land, in vergelijking met de gemeenschappen in Esmeraldas, wat volgens Nathalia voor een andere dynamiek zorgt. Toch kunnen ze de methoden die in Esmeraldas zijn ontwikkeld ook toepassen in Manabí. ‘We passen de participatieve methoden, de sociale milieuovereenkomsten en andere methoden aan. In Esmeraldas maakt dit model zowel landbouwactiviteiten als natuurbehoud mogelijk. Biologische teelt draagt bijvoorbeeld bij aan een beter en duurzamer landgebruik en biedt de mogelijkheid om agrobosbouwprojecten, die de connectiviteit van de bossen kunnen verbeteren, te ontwikkelen. Bij onze activiteiten hanteren we een genderperspectief en betrekken we de jeugd. We willen het leven van de families verbinden met de primaten en het bos.’

Ik heb het gevoel dat wat we doen werkt, maar we zijn een klein team en de tijd vliegt. We willen ons werk naar een hoger niveau tillen. Daarvoor hebben we voldoende financiering nodig en moeten we ons team uitbreiden. De tijd haalt ons in.

• Nathalia Fuentes, mededirecteur Proyecto Washu

Klimaatverandering verhoogt urgentie

Klimaatverandering maakt herbebossing nog urgenter, volgens Felipe. ‘Vroeger waren de weersseizoenen duidelijker afgebakend; boeren wisten min of meer wanneer het zou regenen en wanneer het droge seizoen zou beginnen. Nu weten ze niet meer wanneer ze moeten zaaien. Ook cacaoplanten lijden eronder: als het hard regent terwijl ze bloeien, vallen de bloemen en zijn er dus geen vruchten, wat vreselijk is voor de boeren. Een ander onderwerp is gebrek aan water, wat gevolgen heeft voor de natuur en de mensen, maar ook voor het vee. Omdat er bijna geen bossen meer zijn in Manabí, is de regio erg kwetsbaar. Als we nu niets doen, is de voorspelling dat over 30 jaar de apenpopulatie in het gebied zal zijn uitgestorven. En ernstige droogte heeft ook grote gevolgen voor de gemeenschappen, waardoor ze mogelijk gedwongen moeten verhuizen.’

Tijd is een van de grootste uitdagingen voor Nathalia. ‘Ik heb het gevoel dat wat we doen werkt, maar we zijn een klein team en de tijd vliegt. We willen ons werk naar een hoger niveau tillen. Daarvoor hebben we voldoende financiering nodig en moeten we ons team uitbreiden. De tijd haalt ons in.’

Illegale handel in wilde dieren

Naast habitatverlies is illegale handeling ook een serieuze bedreiging voor de slingerapen. Proyecto Washu redt gevangen apen, brengt ze naar een veilige plek en laat ze, indien mogelijk, weer vrij in het wild. ‘Het is hartverscheurend om een dier dat zo dicht bij ons staat te zien lijden onder illegale handel. Vervolgens is het prachtig om te zien als twee slingerapen zich weer in elkaars armen sluiten. Tegelijkertijd maken we ons zorgen dat er na een lang herstelproces geen bossen, geen veilige plek, meer is voor ze,’ deelt Nathalia geëmotioneerd.

Tegelijkertijd zijn ze dankbaar voor wat ze tot nu toe hebben kunnen bereiken, deelt Felipe. ‘Door de jaren heen is al ons werk mogelijk gemaakt dankzij iedereen die heeft bijgedragen aan en deel uitmaakt van Washu, evenals de rurale families die deel uitmaken van dit project – Por la vida del Chocó!’

Over het Landaankoopfonds

De belangrijkste bedreigingen voor biodiversiteit in de wereld zijn het verlies, de versnippering en de achteruitgang van natuurlijke leefgebieden. De natuur is de basis voor al het leven op aarde en we moeten redden wat er nog over is. Het IUCN NL Landaankoopfonds steunt daarom NGO’s over de hele wereld om de natuur veilig te stellen, te beschermen en te verbinden. Elk jaar wordt na een grondig selectieproces een aantal landaankoopprojecten geselecteerd, zoals Proyecto Washu in 2023.