Na 15 jaar weer een nieuwe Rode Lijst voor Amfibieën en Reptielen

In oktober 2024 verscheen er een nieuwe Rode Lijst voor Amfibieën en Reptielen. Hieruit blijkt dat de vuursalamander in de afgelopen jaren door een schimmelziekte ernstig bedreigd is geraakt, terwijl andere soorten juist weer een groeiende populatie hebben. De Rode Lijst voor Amfibieën en Reptielen geeft een overzicht van de Nederlandse soorten die met uitsterven bedreigd worden. Algemeen voorkomende amfibieën en reptielen staan niet  op deze lijst, maar veel van deze soorten staan wel onder druk.

Headerfoto: Vuursalamander (Salamandra salamandra) © gui00878, Getty Images Signature

De Nederlandse Rode Lijst voor Amfibieën en Reptielen is een belangrijke informatiebron voor natuurbescherming en natuurbeleid. Deze Rode Lijst volgt de status van salamanders, kikkers, padden, hagedissen en slangen om te bepalen welke soorten bedreigd zijn. Op de nieuwste lijst staan nog steeds 12 van de 23 soorten als gevoelig vermeld. 

Op basis hiervan worden er beschermingsmaatregelen genomen om te zorgen dat populaties herstellen. De Rode Lijst voor Amfibieën en Reptielen is een nationale rode lijst die RAVON, een natuurorganisatie die inheemse reptielen, amfibieën en vissen beschermt en tevens IUCN-lid is, in opdracht van het ministerie van Landbouw, Visserij, Voedselzekerheid en Natuur (LVVN) heeft opgesteld. Deze lijst is gebaseerd op zowel de nationale rode lijst criteria van het Ministerie van LVVN als op de criteria van de internationale Rode Lijst van IUCN.

Schimmelziekte eist zijn tol voor vuursalamander

De vuursalamander (Salamandra salamandra) is een nationaal beschermde soort en staat op de Rode Lijst als ‘ernstig bedreigd’. Dit heeft te maken met een sterke populatieafname in de afgelopen jaren door de schimmelziekte Batrachochytrium salamandrivorans (ook wel bekend als Bsal). De schimmel bereikte Nederland rond 2013 via de handel in amfibieën voor vijvers en aquaria. Aziatische salamanders dragen de schimmel van nature en kunnen ermee overleven. Door de wereldwijde handel in amfibieën zijn Europese salamanders in aanraking gekomen met dezelfde schimmel, die er niet goed tegen kunnen. Bsal vreet de huid van salamanders weg en vormt een bedreiging voor Europese salamandersoorten. De letterlijke vertaling van salamandrivorans is dan ook ‘salamander devouring’. De ziekte is heel besmettelijk en wordt overgedragen door contact tussen salamanders of via water.

Naast de schimmelziekte heeft de soort ook te maken met habitatverlies en extreme weersomstandigheden, waarbij stortbuien beekjes in woeste rivieren veranderen. Hierdoor is de overlevingskans van de larven in deze beekjes erg laag. De vuursalamander is hierdoor alleen nog te vinden in het heuvelachtige boslandschap van Zuid-Limburg. De salamander is te herkennen aan zijn zwart met geel gevlekte lichaam.

Goed nieuws

De Rode Lijsten dienen binnen natuurbehoud en -beheer als indicator welke bedreigde soorten achteruitgaan en wanneer er maatregelen genomen moeten worden. Er zijn namelijk ook soorten op de Rode Lijst voor Amfibieën en Reptielen waar het juist beter mee gaat door natuurbehoudsmaatregelen, zoals de muurhagedis en de boomkikker, de knoflookpad en de geelbuikvuurpad.

De populatie muurhagedissen is in de laatste decennia tien keer groter geworden na bijna uitgestroven te zijn. Dit is te danken aan habitatsherstel en hogere temperaturen in Nederland, waardoor de soort nu ook in andere gebieden voorkomt.

De boomkikker, knoflookpad en geelbuikvuurpad waren in de jaren 80 en 90 zeldzaam, maar hebben nu weer een groeiende populatie. Het herstel van deze soorten is nog steeds kwetsbaar en niet overal succesvol. Het herstellen en verbeteren van leefgebied en het herintroduceren van de soorten op verschillende plekken is daarom belangrijk.

Basiskwaliteit natuur

Algemene soorten amfibieën en reptielen in Nederland, zoals de gewone pad of de kleine watersalamander, zijn niet bedreigd, maar hun populaties staan wel onder druk. De populatie van deze soort op oversteekplaatsen is in een periode van vijftien jaar met 55 tot 60 procent verminderd volgens Ravon. Deze soort komt nog wel overal in Nederland voor, maar hun aantallen dalen door achteruigaande omgevingscondities, zoals vervuiling en verlies en versnippering van de natuurlijke leefomgeving.

In het kader van de basiskwaliteit natuur gaat het om soorten die representatief zijn voor het landschapstype. Het verbeteren van de basiskwaliteit voor natuur is een van de projecten waar IUCN NL in samenwerking met Naturalis Biodiversity Center, Deltaplan Biodiversiteitsherstel, SoortenNL/Sovon, Vogelbescherming Nederland en WEnR aan werkt. Het Kennisprogramma Basiskwaliteit Natuur focust zich op algemene dier- en plantsoorten in gebieden waar natuur niet de primaire functie is, zoals landelijk en stedelijk gebied.

9 van de 23 amfibieën en reptielen in Nederland zijn algemene soorten en dragen bij aan de basiskwaliteit van de natuur. Aangezien ze voor veel dieren als voedsel dienen en plaagbestrijders zijn, zijn ze een belangrijke indicator voor een goede basiskwaliteit. De Rode Lijst geeft hierbij inzicht in de maatregelen die nodig zijn om bepaalde soorten te beschermen en de kwaliteit van de natuur te verbeteren.