Bossen en klimaat

Headerfoto door (c) Eutah Mizushima via Unsplash

Waarom bossen van levensbelang zijn

Bossen leveren een veelheid aan cruciale ecosysteemdiensten aan mens en natuur, zoals klimaatregulatie, biodiversiteit, voedselzekerheid, gezondheid en watervoorziening. Daarnaast hebben bossen culturele waarde voor gemeenschappen.

Bos als bondgenoot tegen klimaatverandering

Bovendien zijn bossen onmisbaar in de strijd tegen klimaatverandering. Bossen nemen koolstofdioxide op en zijn daarmee een belangrijke bondgenoot in het tegengaan van de uitstoot van broeikasgassen. Jaarlijks wordt zo’n 2,6 miljard ton koolstofdioxide door bomen geabsorbeerd. Dat is een derde van de CO2 die vrijkomt bij de verbranding van fossiele brandstoffen.

Daarnaast beschermen bossen tegen de gevolgen van klimaatverandering, zoals extreme weersomstandigheden, overstromingen en droogtes.

Maar de rol van bossen in klimaatverandering is tweeledig: door ontbossing komen juist veel broeikasgassen vrij.

Meer dan honderd wereldleiders hebben op de klimaattop in Glasgow (COP26) in 2020 toegezegd om vóór 2030 een einde te maken aan ontbossing. Dat biedt kansen. Maar om ervoor te zorgen dat het niet bij mooie woorden blijft, is het zaak om zo snel mogelijk tot actie over te gaan.

Ontbossing werkt klimaatverandering in de hand

Het verdwijnen van bossen werkt klimaatverandering in de hand. Na de energiesector stoot de grondsector de meeste broeikasgassen uit: ongeveer 25% van de wereldwijde uitstoot van broeikasgassen is afkomstig van landbouw, bosbouw en andere vormen van grondgebruik. De helft van die uitstoot – maar liefst 5 tot10 gigaton CO2 per jaar – wordt veroorzaakt door ontbossing en aantasting van bossen.

Tegelijkertijd zijn bossen een van de belangrijkste oplossingen voor het tegengaan van klimaatverandering. Het is daarom cruciaal om bossen wereldwijd te koesteren en ontbossing een halt toe te roepen.

Ondanks de belangrijke functie van bossen, staan tropische bossen nog onder enorme druk. Tussen 1990 en 2020 ging er in totaal meer dan 80 miljoen hectare bos verloren ^[4] FAO (2020): The State of the World’s Forests 2020. Forests, biodiversity and people. Rome. https://doi.org/10.4060/ca8642en. Zo is er in 2020 12.2 miljoen hectare tropisch bos verloren gegaan, waarvan 4.2 miljoen hectare oerbossen ^[5]World Resources Institute (2021): Forest Pulse: The Latest on the World’s Forests. Die oerbossen zijn erg belangrijk voor CO₂-opslag en biodiversiteit. De top 5 landen waar het meeste oerbos in 2020 is gekapt zijn Brazilie, DR Congo, Bolivia, Indonesia en Peru^[4].

Het is voornamelijk de landbouw die deze wereldwijde ontbossing veroorzaakt. Veeteelt en de productie van palmolie en soja zijn de grootste aanjagers van ontbossing: tussen 2000 en 2010 veroorzaakten zij 40 procent van de tropische ontbossing.

Maar ook door mijnbouw, de aanleg van infrastructuur en energienetten en houtkap verdwijnt steeds meer bos. Indirect speelt ook de financiële sector een rol: met hun investeringen, leningen en beleggingen in sectoren die ontbossing veroorzaken, dragen pensioenfondsen, banken en grote investeerders indirect bij aan natuurverlies.

Bossen zijn onze belangrijkste bondgenoot in de strijd tegen klimaatverandering.

Stevige kaders voor bosbehoud

Om ontbossing tegen te gaan, zijn stevige wettelijke en vrijwillige kaders nodig. Zeker voor handelsketens zoals soja en palmolie, waar in het verleden veel bos heeft moeten plaatsmaken voor de aanleg van plantages.

Daarom pleiten we bij overheden, de EU en de VN voor strikte wet- en regelgeving en naleving daarvan.

Ook adviseren wij financiële instellingen over beleid en standaarden om ontbossing tegen te gaan.

Een krachtig maatschappelijk middenveld

Verder is het belangrijk dat het maatschappelijk middenveld, bestaande uit burgers, maatschappelijke organisaties en natuur- en mensenrechtenverdedigers, zich veilig en vrij kan uitspreken als de rechten van mens en natuur in het geding komen.

In steeds meer landen staat die vrijheid echter onder druk. Mensen die opkomen voor de rechten van hun gemeenschappen worden in toenemende mate geconfronteerd met geweld en intimidatie. IUCN NL veroordeelt de inperking van natuur- en mensenrechtenverdedigers en pleit voor de totstandkoming van een bindend VN-Mensenrechtenverdrag voor bedrijven. Ook geven we veiligheidstrainingen en hebben we een noodfonds waarmee we o.a. juridische bijstand kunnen verlenen. Zo hopen we ertoe bij te dragen dat degenen die opkomen voor de natuur, dat op veilige wijze kunnen blijven doen.

Gemeenschappen zijn de beste bewakers van het bos

Veel waardevolle bossen wereldwijd worden beheerd en beschermd door inheemse en lokale gemeenschappen. Uit onderzoek blijkt dat beheer door gemeenschappen een zeer effectieve vorm van natuurbehoud is. De hoeveelheid ontbossing in gebieden waar inheemse gemeenschappen wonen is veel lager ^[6]Fa, J. E., Watson, J. E., Leiper, I., Potapov, P., Evans, T. D., Burgess, N. D., … & Garnett, S. T. (2020). Importance of Indigenous Peoples’ lands for the conservation of Intact Forest … Continue reading en de grootste successen voor het behoud van natuur en welzijn worden behaald als inheemse en lokale gemeenschappen de leiding hebben ^[7]Dawson, N., Coolsaet, B., Sterling, E., Loveridge, R., Nicole, D., Wongbusarakum, S., … & Rosado-May, F. (2021). The role of Indigenous peoples and local communities in effective and … Continue reading. Helaas is hun recht op land en natuurlijke hulpbronnen vaak niet goed vastgelegd en verre van zeker.

Daarom werken we samen met lokale partners aan de erkenning van rechten van lokale en inheemse gemeenschappen en het versterken van hun capaciteit om deze gebieden te beschermen en beheren. Dat doen we binnen het Forests for a Just Future programma van de Green Livelihoods Alliance.

Samen met onze partnerorganisaties willen we criminaliteit in de Amazonebossen van Colombia een halt toeroepen, en de territoriale rechten en het levensonderhoud van lokale gemeenschappen, waaronder de oorspronkelijke bewoners van het bos, verbeteren. Zij zijn immers de beste bewakers van het bos. Dit doen we met programma Blik op de Amazone: rechten van bos en bewoners.

In Peru werken we aan de versterking van de bescherming van van milieu- en mensenrechtenbeschermers in het bosrijke gebied Madre de Dios, waarbij gender- en interculturele inclusiviteit een speerpunt is. Dit doen we samen met onze partnerorganisaties via het project PIDDA: inclusieve bescherming van natuurbeschermers.

Daarnaast bevorderen we, met onze partners, de ontwikkeling van duurzame alternatieven om ontbossing tegen te gaan. Bijvoorbeeld doordat mensen in het gebied verdienen aan duurzaam geoogste bosproducten, zoals notenolie, karitéboter, honing en rotan.

Kansen voor bosherstel

Onderzoekers schatten dat wereldwijd zo’n 2 miljard hectare aangetast bos hersteld kan worden ^[8]https://www.wri.org/data/atlas-forest-and-landscape-restoration-opportunities. Dat is een gebied ter grootte van Zuid-Amerika. Door bossen te herstellen, beschermen en uit te breiden, kan nog veel meer CO2 afgevangen worden.

IUCN NL zet zich in voor goed beheer van beschermde natuurgebieden in Zuid-Amerika, Zuidoost-Azië en Afrika. Met het Landaankoopfonds stellen we al meer dan 20 jaar natuurorganisaties ter plaatse in staat om bosfragmenten te beschermen, herstellen en weer met elkaar te verbinden.

Financiering voor lokale klimaatoplossingen

IUCN NL ondersteunt ondernemers uit gemeenschappen die zelf de negatieve effecten van klimaatverandering ondervinden in het opschalen van activiteiten om natuur te beschermen. Vaak hebben deze ondernemers het beste zicht op welke klimaatoplossingen ter plaatse nodig zijn om het tij te keren. IUCN NL helpt hen om hun project te vertalen naar een business case waarin ecologie, duurzame landbouw, verantwoorde mijnbouw en levensonderhoud worden betrokken, en trekt financiering aan voor het opschalen van deze lokale klimaatoplossingen, bijvoorbeeld via het programma Mobilising More for Climate.