Waarom het Escazú-verdrag een historische stap is voor natuurbeschermers

Wereldwijd worden wekelijks mensen vermoord omdat zij opkomen voor de natuur. Een nog veel grotere groep wordt het zwijgen opgelegd door geweld, arrestaties, bedreigingen of rechtszaken. Milieu-en mensenrechtenactivisten in Latijns-Amerika en de Caraïben worden hier hard door getroffen. In 2021 zette de regio echter een historische stap door het Escazú-verdrag in werking te laten treden. Dit artikel legt uit hoe dit bindende verdrag een verschil maakt voor de rechten van natuurbeschermers.

Headerfoto: Colombian Amazon rainforest (c) Mariel Cabero / IUCN NL

Escazú is een regionale politieke overeenkomst in Latijns-Amerika en de Caraïben met als doel de toegang tot informatie, deelname aan de besluitvorming en toegang tot rechtspraak in milieukwesties te verbeteren. De volledige naam van het verdrag is The Regional Agreement on Access to Information, Public Participation and Justice in Environmental Matters in Latin America and the Caribbean. Van 20 tot en met 22 april 2022 vond, een jaar na de inwerkingtreding, de eerste Conference of the Parties (COP1) van het Escazú-verdrag plaats.

Uniek verdrag

Escazú is het eerste milieuverdrag in Latijns-Amerika en de Caraíben, maar is daarnaast ook wereldwijd uniek in zijn soort. Het is namelijk ’s werelds eerste bindende overeenkomst met bepalingen over milieu-en mensenrechtenactivisten. Het is daarmee een pioniersinstrument in de context van milieubescherming en mensenrechten.

Die bepalingen zijn van groot belang in de regio, waar het al jarenlang onveilig is voor natuurbeschermers. Colombia, Mexico, Brazilië, Guatemala en Honduras behoren tot de meest gevaarlijke landen ter wereld voor milieuactivisten, bleek uit het laatste rapport van Global Witness. Vrouwen en inheemse gemeenschappen worden vaak het zwaarst getroffen. Het verdrag is tot stand gekomen vanuit de principes van gelijkheid en non-discriminatie.

Om deze video te kunnen bekijken moet je ‘Sociale media en advertenties’-cookies accepteren. Klik hier om jouw cookie-instellingen te wijzigen.

Link tussen milieu- en mensenrechten

Escazú is één van de eerste verdragen die duidelijk de link legt tussen milieu-en mensenrechten. Het verdrag bevat onder andere een specifieke clausule die staten verplicht om de veilige deelname van milieuactivisten aan de politieke besluitvorming te garanderen en faciliteren en daarnaast bedreigingen en geweld te voorkomen. Het is het eerste verdrag ter wereld dat bepalingen bevat over mensenrechtenverdedigers in milieuzaken (artikel 9)^[1]Artikel 9. Mensenrechtenverdedigers in milieuzaken Elk land moet maatregelen nemen om: aanslagen op, bedreigingen of intimidatie van mensenrechtenverdedigers in milieuzaken bij de uitvoering van … Continue reading.

De gruwelijke en lange lijst van vermoorde natuurbeschermers in Latijns-Amerika en de Caraïben heeft de regio ertoe gedwongen aan te dringen op een verdrag dat landen in de regio voor het eerst verplicht om milieu- en mensenrechtenverdedigers te beschermen.

Inspraak in milieuzaken

Het Escazú-verdrag vormt een doorbraak in de internationale milieuwetgeving in Latijns-Amerika en de Caraïben omdat het duidelijk wijst op het belang van inspraak bij de aanpak van milieuvraagstukken. Volgens het verdrag moeten burgers toegang hebben tot die inspraak in de vorm van actieve participatie, toegang tot informatie en tot de rechter. Ook bevat het verdrag maatregelen om capaciteiten van milieuactivisten en hun onderlinge samenwerking tot stand te brengen en te versterken, en zo uiteindelijk het recht van het individu op een gezond milieu te helpen waarborgen.

Toegang tot informatie en inspraak

Het Escazúverdrag omvat 26 artikelen. De afspraken worden uiteengezet in de artikelen 5 tot en met 9. ^[2]Artikel 5. Toegang tot informatie over het milieu Artikel 6. Verzameling en verspreiding van informatie over het milieu Specificeert de verschillende manieren waarop elke partij bij het verdrag … Continue reading

Een aantal partnerorganisaties van IUCN NL werkt in gebieden waar veel milieuconflicten plaatsvinden, met name gelinkt aan ontbossing. In de Colombiaanse Amazone en de Chiquitania in Bolivia hebben gemeenschappen geen informatie over wat er gebeurt met hun leefomgeving en geen toegang tot justitie. Daarom werken wij binnen het programma Forests For a Just Future aan het vergaren van informatie uit Latijns-Amerikaanse landen waar ontbossing voor de productie van palmolieplantages plaatsvindt.

Start van de onderhandelingen

De onderhandelingen voor het verdrag begonnen al in 2012, tijdens de United Nations Conference on Sustainable Development in Rio de Janeiro. Daar spraken de overheden van tien landen uit Latijns-Amerika en de Caraïben hun steun uit voor een regionaal verdrag waarmee de rechten in milieukwesties kunnen worden vastgelegd.

Jarenlange onderhandelingen volgden en in maart 2018 stemden de regeringen in Escazú, Costa Rica, in met het verdrag. Het verdrag is volledig lokaal ontstaan en onderhandeld en wordt daardoor gedragen door de hele regio. Degenen die over de teksten onderhandelden en ze goedkeurden waren de regeringsafgevaardigden, hoofdzakelijk de ministeries van Buitenlandse Zaken en de ministeries van Milieu van de Latijns-Amerikaanse en Caribische landen.

Ondertekend door 24 landen

Het verdrag werd vervolgens opengesteld voor ondertekening door de 33 landen in Latijns-Amerika en de Caraïben. Tot nu toe hebben 24 landen het verdrag ondertekend, waarvan de helft de tekst ook ratificeerden, wat betekent dat de verplichtingen van het verdrag ook op nationaal niveau afdwingbaar worden. De landen die het verdrag ratificeerden zijn Antigua en Barbuda, Argentinië, Bolivia, Ecuador, Guyana, Mexico, Nicaragua, Panama, Saint Vincent en de Grenadines, Saint Kitts en Nevis, Saint Lucia, en Uruguay.

Opvallend is dat Chili het verdrag nog niet heeft ondertekend en geratificeerd, terwijl juist dat land vanaf het begin pleitte voor de komst van het verdrag. Daarnaast heeft Colombia het verdrag nog niet geratificeerd, terwijl juist daar twee jaar op rij het grootste aantal moorden op natuurbeschermers werd gepleegd.

Op de hoogte van rechten

Nu het verdrag in een meerdere landen is gerectificeerd is het belangrijk dat gemeenschappen en natuurbeschermers zelf ook op de hoogte zijn van hun rechten die beschreven staan in het verdrag. Daarom gaat IUCN NL, als onderdeel van het programma Forests for a Just Future, een capaciteitsopbouwproject starten waarin we vrouwen, die met name wonen in afgelegen gebieden in de Amazone, informeren over hun recht op inspraak in milieuzaken en welke stappen zij kunnen ondernemen als dat recht geschonden wordt.

Eerste Conference of the Parties

Van 19-22 april 2022 vond de eerste Conference of the Parties (COP1) van het Escazú-verdrag plaats. Een jaar na de inwerkingtreding van het verdrag werd tijdens COP1 onder andere besproken hoe het algemene publiek meer betrokken kan worden bij het verdrag en welke financiële middelen er nodig zijn om het verdrag goed uit te voeren.

Daarnaast was er een reeks parallelle sessies over verschillende thema’s die met het verdrag te maken hebben. Zo sprak IUCN NL’s expert Liliana Jauregui tijdens een panel over het belang van gender en inclusiviteit bij de uitvoering van het verdrag.