Amazonetop belangrijke kans om point of no return voor te zijn

Volgende week komen de leiders van Amazonelanden samen om de toekomst van een van de belangrijkste en meest bedreigde ecosystemen ter wereld te bespreken. De staatshoofden van de acht landen die lid zijn van de Amazon Cooperation Treaty Organization komen op 8 en 9 augustus samen in Belém in Brazilië. Het doel van deze Amazonetop is het versterken van het regionale bestuur van het Amazonegebied, waar ontbossing, milieucriminaliteit en het respecteren van de rechten van de oorspronkelijke bewoners van het woud belangrijke uitdagingen zijn.

Headerfoto: Amazonegebied in Peru © SPDA

Amazon Cooperation Treaty

Deze top is een bijeenkomst van de voorzitters van de partijen van de Amazon Cooperation Treaty (ACT). Dit verdrag is in 1978 ondertekend door de acht Amazonelanden: Bolivia, Brazilië, Colombia, Ecuador, Guyana, Peru, Suriname en Venezuela. Samen vormden ze de Amazon Cooperation Treaty Organization (ACTO), een intergouvernementele organisatie. Een belangrijke volgende stap voor de landen is de publicatie van de Verklaring van Belém, waarin de regionale agenda voor duurzame ontwikkeling van het Amazonegebied wordt vastgelegd.

Impact stopt niet bij landsgrenzen

Door de toenemende vraag naar grondstoffen als rundvlees, goud en olie staat het Amazoneregenwoud onder druk. Ontbossing is een serieuze bedreiging voor dit waardevolle ecosysteem met een enorme biodiversiteit, maar ook voor de oorspronkelijke bewoners van het regenwoud. Deze mensen zijn vaak afhankelijk van de natuurlijke hulpbronnen in het gebied en hun cultuur is al vele generaties verbonden is de plek waar ze wonen.

Volgens Rodrigo Botero, directeur van onze Colombiaanse partner FCDS (Fundación para la Conservación y el Desarrollo Sostenible), heeft het Amazonegebied de afgelopen decennia een reeks transformaties ondergaan. De impact daarvan stopt niet bij de landsgrenzen, zegt hij: ‘Er zijn enorme stuwdammen gebouwd om te voldoen aan de vraag naar energie voor de metaalindustrie in Brazilië, met ernstige gevolgen in Bolivia. Honderden baggermachines bevinden zich in de grensgebieden vanwege de onstuitbare goudmarkt, en de expansionistische politieke erfenis van de voormalige Braziliaanse president Bolsonaro is meer dan ooit zichtbaar in Colombia, Venezuela, Peru en Bolivia.’

‘De Amazone bereikt een “point of no return”, terwijl we ’s werelds grootste woud meer dan ooit nodig hebben in de strijd tegen klimaatverandering.’

Liliana Jauregui, IUCN NL

Milieucriminaliteit in de regio: een belangrijk thema

Er zijn duidelijke verbanden tussen ontbossing en milieucriminaliteit, vooral in grensgebieden. Tijdens de pre-top in Leticia verklaarde de Colombiaanse minister van Milieu dat het versterken van transnationaal onderzoek een grote uitdaging is. Daarnaast is harmonisatie van grensoverschrijdende wetgeving nodig om de mazen te dichten waar criminele organisaties misbruik van maken. Regionale milieucriminaliteit en hun ‘hoofdsteden’ zijn daarom belangrijke thema’s tijdens deze top.

Klimaatverandering en water

Het Amazoneregenwoud, met een oppervlakte van 6,7 miljoen vierkante kilometer, is het grootste bos op aarde. Omdat bossen koolstofdioxide opnemen, zijn ze een belangrijke bondgenoot bij het tegengaan van de uitstoot van broeikasgassen. Het Amazonegebied is een gigantische koolstofspons, maar door ontbossing geeft het regenwoud steeds meer koolstof af in de vorm van CO2.

De rol van het Amazonegebied in regenval is minder bekend. Het vocht dat in de Amazone wordt geproduceerd speelt een belangrijke rol bij de regenval in verschillende delen van Zuid-Amerika. Het zogenaamde “flying rivers phenomenon” is afkomstig uit de tropische gebieden van de Atlantische Oceaan en wordt gevoed door de vochtigheid die verdampt uit het Amazonegebied. De bescherming van dit regenwoud is daarom niet alleen cruciaal in de strijd tegen wereldwijde klimaatverandering, maar ook voor het behoud van de biodiverse ecosystemen van Zuid-Amerika.

Point of no return voor zijn

‘De Amazone bereikt een “point of no return”, terwijl we ’s werelds grootste woud meer dan ooit nodig hebben in de strijd tegen klimaatverandering,’ zegt Liliana Jauregui, senior expert environmental justice bij IUCN NL. ‘Ondanks de vele negatieve trends, zijn er ook kleine lichtpuntjes.’

In een onlangs gepubliceerd rapport van IDEAM, een Colombiaans onderzoeksinstituut voor hydrologie, meteorologie en milieu, is Colombia erin geslaagd om de trend van ontbossing af te remmen. In 2022 werd 123.517 hectare Colombiaans bos gekapt: een daling van 29,1% ten opzichte van 2021 en het laagste cijfer sinds 2013.

Dit zou een teken kunnen zijn dat de Colombiaanse bossen, waarvan een groot deel regenwoud is, profiteren van het beleid van de regering onder president Petro. Het doel is om de ontbossing, die illegaal is in het land, onder controle te krijgen en bij te dragen aan het omkeren van het point of no return van het Amazonegebied.

‘Drugshandel, mijnbouw, houtkap, “Carbon cowboys” en de uitbreiding van Colombiaanse gewapende groeperingen maken van deze gebieden een prioriteit. De inheemse bevolking eist terecht haar ruimte op voor besluitvorming en inclusie.’

Rodrigo Botero, FCDS

Kennis van oorspronkelijke bewoners van de Amazone

Toch zijn de gebieden van de oorspronkelijke bewoners van het Amazonegebied nog nooit zo bedreigd geweest, zegt Botero. ‘Drugshandel, mijnbouw, houtkap, “Carbon cowboys” en de uitbreiding van Colombiaanse gewapende groeperingen maken van deze gebieden een prioriteit. De inheemse bevolking eist terecht haar ruimte op voor besluitvorming en inclusie.’

Vorige maand kwamen de milieuministers van de Amazonelanden bijeen in Leticia in Colombia, ter voorbereiding op de komende Amazonetop. De bijeenkomst in Leticia had als doel om het perspectief en de kennis van verschillende mensen te integreren, waaronder die van inheemse en andere gemeenschappen in het Amazonegebied.

In de dagen voorafgaand aan de Amazonetop in Belém wordt er een reeks bijeenkomsten georganiseerd: de Amazonedialogen. Deze bijeenkomsten hebben een brede maatschappelijke deelname en zijn gericht op thema’s als inheemse rechten, beheer van watervoorraden, behoud van biodiversiteit en technische samenwerking.

Inheemse en beschermde gebieden

Het Amazoneregenwoud is niet alleen enorm in formaat, maar ook in complexiteit. ‘De druk die op het gebied en de mensen die er wonen wordt uitgeoefend, heeft te maken met een web van economische belangen en machtsverhoudingen die veel uitdagingen met zich meebrengen. Het beschermen van het Amazonegebied, bijvoorbeeld door het officiële inheemse en beschermde gebieden, werkt alleen als deze uitdagingen in hun volledige, grensoverschrijdende complexiteit worden benaderd,’ zegt Jauregui.

Volgens Botero moeten beschermde gebieden niet worden beperkt door landsgrenzen. ‘Het is tijd om de rol van elk [beschermd] gebied te visualiseren, binnen een enorm mozaïek dat diversiteit, ecosysteemdiensten en de belangrijkste sociaal-culturele gebieden op de planeet in stand houdt’.

Lees het volledige interview met Rodrigo Botero op de website van FCDS (in het Spaans).

Samen werken we aan de bescherming van de Amazone

IUCN NL werkt samen met een netwerk van lokale en internationale partners om bij te dragen aan het behoud van het Amazoneregenwoud. Via het programma Forests for a Just Future van de Green Livelihoods Alliance dragen we bijvoorbeeld bij aan duurzamer en inclusiever bestuur van tropische regenwouden, waaronder de Amazone.

In het Colombiaanse Amazonegebied werken we samen met FCDS, Ambiente y Sociedad en Mongabay om boscriminaliteit aan te pakken en de territoriale rechten en bestaansmiddelen van de oorspronkelijke bewoners van het regenwoud en andere lokale gemeenschappen te verbeteren.

Samen met SPDA, en met medewerking van FENAMAD en CDG, versterken we het werk van mensen die opkomen voor de natuur in Madre de Dios in het Peruaanse Amazonegebied, waarbij we een gender- en interculturele benadering toepassen.