Ecocidewetgeving en de gevolgen voor natuurbescherming

De ernst van de biodiversiteits- en klimaatcrises neemt toe. Huidige milieuwetgeving is volgens experts onvoldoende om grootschalige natuurvernietiging te bestraffen. Een groeiend aantal landen stelt ecocide strafbaar. In november 2023 besloot de Europese Unie om misdrijven die grootschalige of onomkeerbare natuurvernietiging (ecocide) tot gevolg hebben te bestraffen, en ook in Nederland werd in december 2023 een wetsvoorstel ingediend om ecocide strafbaar te stellen. Een belangrijke stap in het beschermen van de natuur en de biodiversiteit wereldwijd.

Headerfoto: Britta Jaschinski IUCN NL Houtkap Suriname

Wat is ecocide?

Ecocide betekent letterlijk: het doden (‘cide’) van ons huis (‘oikos’). Ecocide is het ‘verrichten van onrechtmatige of moedwillige handelingen met de wetenschap dat er een aanzienlijke kans bestaat dat ernstige alsmede wijdverbreide dan wel langdurige schade aan het milieu wordt toegebracht door deze handelingen’. Deze definitie is in 2021 door een internationaal panel van onafhankelijke experts vastgesteld. Ecocide kan een olielek zijn, maar ook overbevissing, vervuiling, mijnbouw, boskap en nog veel meer. Voorbeelden van wijdverspreide milieuschade op Nederlandse bodem zijn de vervuiling door PFAS van chemiebedrijf Chemours, of schadelijke uitstoot van Tata Steel.

Het belang van wetgeving

Wetgeving omtrent ecocide is cruciaal, omdat het grootschalige en vaak onomkeerbare schade aan het milieu strafbaar maakt. Dergelijke (milieu)schade is een belangrijke oorzaak van biodiversiteitsverlies en de mondiale ecologische crisis waar we ons in bevinden. Ecocide heeft ook een enorme impact op lokale gemeenschappen, voornamelijk op de oorspronkelijke bewoners van een gebied. Ecocide kan voor hen leiden tot versplintering van hun gemeenschap, verlies van hun cultuur en zelfs uithongering, ziekte en de dood^[1]Domínguez L, Luoma C. Decolonising Conservation Policy: How Colonial Land and Conservation Ideologies Persist and Perpetuate Indigenous Injustices at the Expense of the Environment. Land. 2020; … Continue reading. Ecocidewetgeving is dus erg belangrijk voor effectieve natuurbescherming en voor het waarborgen van mensenrechten. Daarnaast schrikt het strafbaar stellen van ecocide af, waardoor er ook een preventieve werking vanuit gaat.

Baai van Manilla

In de Memorie van toelichting bij het wetsvoorstel is de casus beschreven van een project van het Nederlandse bedrijf Boskalis in de Baai van Manilla in de Filippijnen, gefinancierd door de Nederlandse overheid. Het project betreft het opspuiten van 2,600 hectare land, waarop de Filipijnse overheid een nieuw vliegveld aan wil leggen. IUCN NL leverde hiervoor input.

Europese wetgeving

Op 16 november 2023 bereikte de Europese Unie een politiek akkoord over de herziening van een milieurichtlijn, waardoor voortaan ernstige milieumisdrijven die vergelijkbaar zijn met ecocide zwaar bestraft zullen moeten worden. Het is daarmee de eerste internationale organisatie die het aanrichten van de meest ernstige milieuschade als gekwalificeerd (zwaar) milieumisdrijf erkent en extra bestraft. Het Europees Parlement en de Europese Raad moeten het politiek akkoord de komende maanden nog bevestigen voordat het formeel kan worden aangenomen.

• Link naar artikel

Ecocidewetgeving in de rest van de wereld

Ecocide is als misdrijf al opgenomen in verschillende nationale strafwetboeken: Vietnam (1990), Rusland (1996), Kazachstan (1997), Kirgizië (1997), Tadzjikistan (1998), Georgië (1999), Belarus (1999), Oekraïne (2001), Moldavië (2002), Armenië (2003) en Frankrijk (2021). Ook in België werd ecocide eind vorige jaar erkend als misdaad.

Organisaties als Stop Ecocide NL werken eraan om ecocide internationaal te erkennen als misdaad binnen het Statuut van Rome. Het Statuut omvat momenteel vier misdaden: genocide, misdaden tegen de menselijkheid, oorlogsmisdaden en het misdrijf agressie. Ecocide zou dus het vijfde misdaad van het Statuut zijn. Aangezien ernstige milieumisdrijven dankzij de herziening van de milieurichtlijn in Europa strafbaar zullen worden, is het voor lidstaten belangrijker geworden om ecocide ook internationaal erkend te krijgen. Zo worden de milieuregels voor bedrijven wereldwijd namelijk gelijk en blijft de concurrentiepositie van de EU behouden.

Ecocidewetgeving in Nederland

In december 2023 is er in Nederland ook een wetsvoorstel ingediend om ecocide strafbaar te maken, de Wet Strafbaarstelling Ecocide. Met dit wetsvoorstel wordt beoogd de strafbaarstelling van ecocide op te nemen in het Nederlandse Wetboek van Strafrecht. Voormalig Partij voor de Dieren-kamerlid Lammert van Raan, die de wet heeft ingediend, zegt dat de tijd meer dan rijp is voor wetgeving over ecocide. ‘Dit wetsvoorstel weerspiegelt heersende opvattingen in de samenleving en bestraft gedrag dat in strijd is met die opvattingen. Gezien de huidige maatschappelijke opinie over het belang van klimaat, natuur en milieu is het uitblijven van straffen voor ernstige milieuschade niet langer gerechtvaardigd.’ Het wetsvoorstel stelt ook ecocide gepleegd door Nederlandse bedrijven buiten de EU strafbaar en maakt het mogelijk dat bestuurders persoonlijk vervolgd kunnen worden, ook als ze over een vergunning beschikten.

Begin 2024 zal de Raad van State advies uitbrengen over de wet.