Econoom en Latijns-Amerika specialist biedt toekomstsperspectief voor de Amazone

Vanaf deze maand ligt het nieuwste boek van econoom Pitou van Dijck, ‘De toekomst van het Amazonewoud’, in de winkel. Het boek  is voorzien van illustraties gemaakt door beeldend kunstenaar Saskia Pfaeltzer. Waar zijn vorige boek inzoomde op de huidige problematiek rondom ontbossing in de Amazone, focust zijn nieuwe boek op de toekomst van de Amazone. Wat kan, en wat moet er gebeuren om het grootste regenwoud van de wereld te redden?

Want hoewel wetgeving rondom ontbossing steeds verder wordt uitgebreid en aangescherpt, blijkt dit nog niet voldoende te zijn. Afgelopen jaar nam de wereldwijde ontbossing juist met zo’n 10% toe, voornamelijk in het Amazone gebied: in Brazilië nam ontbossing dankzij het liberale beleid van oud-president Bolsonaro met maar liefst 15% toe ^[1]https://www.globalforestwatch.org/blog/data-and-research/global-tree-cover-loss-data-2022/.

Maar er is ook reden tot hoop. In Indonesië nam ontbossing van primair bos in 2022 met maar liefst 64% af, dankzij onder andere het beter handhaven van bestaande wetten, actievere brandpreventie en –monitoring, en een verbod op nieuwe kapvergunningen voor palmolie. En in de Colombiaanse Amazone nam ontbossing in 2022 met 26% af, wat neerkomt op 50,000 hectare bos dat gespaard is gebleven. Dat toont aan dat maatregelen en wetgeving wel degelijk helpen bij het stoppen van ontbossing, en biedt perspectief voor de Amazone. Aldus van Dijck: ‘Het is geen onomkeerbaar feit, hoe het nu gaat [in de Amazone]. Het is geen feit, het is een keuze.’

‘Er zijn ontzettend veel mogelijkheden om de koers die nu is ingezet te wijzigen en de Amazone te redden.’

Pitou van Dijck, econoom en schrijver

De toekomst van de Amazone

In zijn nieuwe boek onderzoekt van Dijck een scala aan concrete oplossingen om het tij in de Amazone te keren. Als econoom was van Dijck verbonden aan het CEDLA, het onderzoeksinstituut voor Latijns-Amerika aan de Universiteit van Amsterdam. Hij deed meer dan tien jaar onderzoek naar de Amazone en is er zelf meerdere keren door heen gereisd. ‘Er zijn ontzettend veel mogelijkheden om de koers die nu is ingezet te wijzigen en de Amazone te redden,’ zegt van Dijck. ‘Een belangrijk aspect is beter inzetten op het beschermen van het bos en beter handhaven van wetten. Denk bijvoorbeeld aan het gebruik van drones en satellietbeelden. Maar ook als consument heb je een verantwoordelijkheid. En, if all else fails: herbebossing. Maar dit is echt een laatste maatregel.’

Ook benadrukt van Dijck dat het onderwijzen van de nieuwe generatie over het belang van het bos een taak van niet te onderschatten waarde is. ‘Jonge mensen moeten begrijpen dat het Amazone regenwoud beter behouden kan worden dan vernield. Maar net zo belangrijk is het bieden van bestaansgarantie. Het moet wel financieel rendabel zijn om de natuur te beschermen.’

Dat natuurbescherming en financiële rendabiliteit hand in hand kunnen gaan, lijkt ook bevestigd te worden in nieuw onderzoek van meer dan zeventig Braziliaanse onderzoekers. Het behoud en herstel van de Braziliaanse Amazone kan namelijk een enorme impuls geven aan de Braziliaanse economie. Daartegenover staat dat het kappen van de Amazone tot economische schade van maar liefst $317 miljard kan leiden. ‘Duurzamere en kleinschalige boslandbouw zou bijvoorbeeld een oplossing kunnen zijn’, denkt van Dijck. ‘Zo kunnen mensen nog steeds hun geld verdienen, maar zonder de natuur aan te tasten.’

Illustraties van Saskia Pfaeltzer voor het nieuwe boek van Van Dijck

De verantwoordelijkheid van bedrijven en overheden

Om de huidige situatie te veranderen is ook een grote rol weggelegd voor bedrijven en overheden. Bedrijven moeten beter de impact van hun waardeketen op biodiversiteit en mens in kaart brengen en verminderen waar nodig. Om dit te kunnen controleren moet er adequate wetgeving zijn, zodat overheden bedrijven ter verantwoording kunnen roepen als er overtredingen worden begaan. Een voorbeeld hiervan is het Corporate Sustainability Due Diligence Directive (CSDDD), dat op dit moment binnen het Europees parlement wordt behandeld. Bedrijven moeten zich beter houden aan wetgeving, en bestaande wetgeving moet verder uitgebreid worden.

Zulke richtlijnen zijn hard nodig. Van Dijck: ‘Er zijn Nederlandse bedrijven die een directe link hebben met ontbossing in de Amazone. Rabobank financiert bijvoorbeeld voedselketens die ontbossing aanmoedigen. En DHV ontwikkelt riviervaart in de Amazone, wat ontbossing faciliteert. Daarnaast is Nederland een van de grootste importeurs van soja en palmolie, en importeren we ook veel hout uit de Amazone. Producten die in beschermde gebieden zijn geteeld zouden verboden moeten worden. Wetgeving is hierin essentieel, want bedrijven gaan niet vrijwillig hun koers volledig bijdraaien. De Nederlandse overheid speelt hier ook een belangrijke rol in.’

De rol van de oorspronkelijke bevolking van de Amazone

Van het Amazoneregenwoud dat nog intact is, wordt ongeveer de helft door de oorspronkelijke bewoners van de bosgebieden beheerd^[2]https://e360.yale.edu/digest/indigenous-lands-contain-nearly-half-of-the-amazons-intact-forest. Het is daarnaast bewezen dat beheer van de Amazoneregio door deze groepen bijdraagt aan afname van ontbossing^[3]https://wriorg.s3.amazonaws.com/s3fs-public/Climate_Benefits_Tenure_Costs.pdf. De belangrijke rol van de oorspronkelijke bevolking bij het beschermen van de natuur moet dus erkend en versterkt worden.

In Brazilië bijvoorbeeld is de conservatieve president Bolsonaro dan wel vertrokken, velen van door hem aangestelde lokale beleidsvoerders zijn nog actief. In juni stemde de Braziliaanse Kamer van Afgevaardigden voor het inperken van de rechten van de oorspronkelijke bevolking^[4]https://www.reuters.com/world/americas/brazil-top-court-justice-hands-congress-more-time-pass-bill-curtailing-2023-06-07/. Naast dat dit een enorme terugslag is voor de rechten van de oorspronkelijke bevolking, betekent dit dus ook waarschijnlijk een klap voor de natuur in de Amazone.

Hoe IUCN NL mensenrechten en natuur beschermt

Maar ook in andere plekken in de Amazone is het niet goed gesteld met de rechten van de oorspronkelijke bewoners van bosrijke gebieden. In Peru bijvoorbeeld is de dreiging van mijnbouw groot, en worden regelmatig mensen die opkomen voor hun rechten vermoord. IUCN NL werkt in het project PIDDA samen met lokale organisaties om hen beter te beschermen, zowel vanuit hun organisaties als vanuit de overheid.

Ook in Bolivia en Colombia staan de rechten van natuurbeschermers onder druk. Binnen het programme Forests for a Just Future zetten we ons in om de bewegingsvrijheid en veiligheid van natuurbeschermers te waarborgen. Dit doen we bijvoorbeeld door te pleiten voor bindende wet en regelgeving op VN-niveau.

Een hoopvol toekomstbeeld

Het nieuwste boek van Pitou van Dijck, ‘De toekomst van het Amazonewoud’, ligt nu in de winkel. Het boek is mede met steun van IUCN NL tot stand gekomen. Liliana Jauregui, Senior Expert Enviromental Justice bij IUCN NL vertelt: ‘Van Dijck schetst op kleurrijke wijze een hoopvol toekomstbeeld voor het Amazonegebied’.