Landaankoopfonds: ngo’s bundelen krachten om bedreigd Zuid-Afrikaans ecosysteem te beschermen

Het IUCN NL Landaankoopfonds heeft zijn krachten gebundeld met andere internationale natuurbeschermingsorganisaties en een Zuid-Afrikaanse NGO, Overberg Renosterveld Conservation Trust (ORCT), om 500 hectare belangrijke en bedreigde habitat in het Overberg district in de Westkaap, Zuid-Afrika, veilig te stellen. Dankzij deze samenwerking hebben soorten die dreigden te verdwijnen een veilig leefgebied.

Headerfoto: Renosterveld is een bloemrijk ecosysteem. © Overberg Renosterveld Conservation Trust

Renosterveld: toevluchtsoord voor biodiversiteit

Renosterveld, wat letterlijk vertaald ‘neushoornveld’ betekent, maakt deel uit van de Kaapse Bloemenregio – het kleinste en rijkste van de zes plantenrijken ter wereld. Het staat bekend als het verlegen zusje van het bekendere fynbos, maar is misschien wel het rijkste van alle mediterrane struikgewassen. Het renosterveld-ecoysteem staat op het punt van uitsterven: er is nog maar 5% van de oorspronkelijke omvang op aarde over. Dit landschap is gevormd door decennia van grootschalige landbouw, wat betekent dat het grootste onaangetaste gedeelte bestaat uit kleine fragmenten op rotspunten, steile heuvels en in valleien in de Overberg Rûens. Toch is het renosterveld nog steeds een toevluchtsoord voor een overvloed aan biodiversiteit.

De overgebleven eilandjes onaangetast renosterveld worden bedreigd door overbegrazing, ongeschikt brandbeleid, illegale afdamming, andere aantasting en invasieve uitheemse planten. Zonder een duidelijke en beslissende strategie om deze restanten veilig te stellen en met elkaar te verbinden, zal het renosterveld-ecosysteem voor altijd verloren gaan.

De recente aankoop van een groot stuk land is een belangrijke mijlpaal binnen het grotere strategische plan van ORCT. De organisaties die met ORCT hebben samengewerkt voor de aankoop van het landgoed Plaatjieskraal, 40 km ten zuiden van Swellendam, bestaat onder andere uit WWF South Africa, World Land Trust uit het Verenigd Koninkrijk, het IUCN NL Landaankoopfonds en WildLandscapes International uit Noord-Amerika. Het landgoed zal worden beheerd door ORCT, in samenwerking met het World Wide Fund for Nature (WWF) South Africa en de World Land Trust.

‘We zijn ontzettend blij dat er nu 500 hectare is toegevoegd aan de 500 hectare van Haarwegskloof. Deze twee reservaten vormen nu samen het grootste gebied beschermd renosterveld op aarde.’

Dr. Odette Curtis-Scott, directeur van ORCT

Krachtige samenwerking voor natuurbehoud

Dr. Odette Curtis-Scott, directeur van ORCT: ‘Het is een krachtige samenwerking van gelijkgestemde organisaties van verschillende plekken ter wereld. Dit is belangrijk omdat het laat zien dat renosterveld eindelijk internationaal wordt erkend. Het is heel bijzonder voor ons om met deze partners samen te werken.

De onderhandelingen om het landgoed Plaatjieskraal veilig te stellen duurden 16 jaar, tot er uiteindelijk in 2023 een overeenkomst werd bereikt met de landeigenaar. Curtis-Scott zegt dat deze aankoop essentieel is omdat de boerderij bijna 500 hectare intact renosterveld herbergt. Ongeveer driekwart van de andere delen renosterveld is, daarentegen, minder dan één hectare groot: het equivalent van één rugbyveld.

De aankoop verdubbelt bovendien de oppervlakte van het bestaande Haarwegskloof Renosterveld Reserve, dat in 2013 werd aangekocht door een gezamenlijk initiatief van WWF Zuid-Afrika en ORCT. Plaatjieskraal zal samen met Haarwegskloof worden beheerd. ‘We zijn erg blij dat deze 500 hectare is toegevoegd aan de 500 hectare van Haarwegskloof. Deze twee reservaten vormen nu samen grootste gebied van beschermd renosterveld en maken deel uit van het meest uitgebreide netwerk van aaneengesloten renosterveld op aarde.’

Meer dan 560 plantensoorten

Hoewel het ecosysteem ernstig bedreigd is, heeft het een buitengewone plantenrijkdom: tot nu toe zijn er meer dan 560 plantensoorten geregistreerd, waarvan bijna 10% in zorgwekkende staat is. Het hoge percentage endemische en bedreigde soorten komt door quartz dat alleen te vinden is op renosterveldgebieden in dit kleine deel van de Overberg. Deze rotsen creëren unieke microhabitats bieden waarop bijzondere flora is ontstaan.

Voor de World Land Trust betekent dit project een spannende primeur, omdat het zich voornamelijk richt op plantendiversiteit. Het gebied is een botanische hotspot waar nog steeds nieuwe soorten worden ontdekt. De Ernstig Bedreigde kleine roze iris, Hesperantha kiaratayloriae, bijvoorbeeld, werd in 2012 door de ORCT ontdekt op Plaatjieskraal en is sindsdien slechts op één extra landgoed gevonden (dat niet beschermd is). Deze soort heeft een uniek bestuivingsmechanisme waarin hij door één enkele vlindersoort wordt bestoven.

Ook de vlinderbloemige Xiphotheca rosemarinifolia werd voor het eerst verzameld op Plaatjieskraal en is gezien op slechts één ander (onbeschermd) landgoed. De delicate iris Hesperantha muirii en de opvallende vetplant Drosanthemum lavisii, die beide op de lijst van bedreigde planten staan, zijn slechts enkele van de botanische juwelen die op deze bijzondere plek te vinden zijn. Veel dieren zijn er ook van afhankelijk voor hun voortbestaan, waaronder plaatselijk zeldzame soorten als aardwolf, aardvarken, honingdas, verschillende kleine antilopen, roofdieren en veel inheemse vogels.

‘Als het Landaankoopfonds hebben we niet alleen gekeken naar de bescherming van het leefgebied van de charismatische diersoorten van het renosterveld, maar hebben we ook rekening gehouden met de fauna in dit botanisch unieke gebied.’

Marc Hoogeslag, coördinator van het IUCN NL Land Acquisition Fund

Broedplaats van de zwarte kiekendief

De Haarwegskloof/Plaatjieskraal cluster is ook een van de grootste broedplaatsen voor de zwarte kiekendief, een endemische, bedreigde soort die afhankelijk is van grote, natuurlijke, intacte leefgebieden om te broeden. Er zijn naar schatting nog maar 1300 exemplaren over van deze charismatische roofvogel.

Dit was een van de redenen waarom het Landaankoopfonds van IUCN NL erbij betrokken raakte. Marc Hoogeslag, coördinator van het fonds: ‘Als het Landaankoopfonds hebben we niet alleen gekeken naar de bescherming van het leefgebied van de charismatische diersoorten van het renosterveld, maar hebben we ook rekening gehouden met de fauna in dit botanisch unieke gebied.’

Curtis-Scott zegt dat het de droom is om alle overgebleven delen renosterveld met elkaar te verbinden aan het De Hoop Nature Reserve, een fynbosreservaat aan de kust dat wordt beheerd door de provinciale natuurbeschermingsinstantie CapeNature. Dit kan worden bereikt door land te kopen waar boeren bereid zijn om verdeelde delen van ongebruikte natuurlijke vegetatie te verkopen, en door samen te werken met boeren die zich verbonden voelen met hun ‘veld’ om een erfdienstbaarheid van natuurbehoud te ondertekenen. Hierdoor wordt hun land voor altijd aan natuurbehoud verbonden door middel van een vrijwillige beperking in de eigendomsakte.

‘Deze landschapsbenadering voor natuurbehoud is onze enige kans om veerkracht op te bouwen in deze ernstig bedreigde omgeving, zeker met het oog met klimaatverandering.’

Dr. Odette Curtis-Scott, directeur van ORCT

Landschapsdroom: aaneengesloten beschermd gebied

Curtis-Scott: ‘De aankoop van het renosterveld van Plaatjieskraal is het hoogtepunt van 16 jaar doorzettingsvermogen en de vorming van ongelooflijke partnerschappen. Natuurbehoud is een moeilijke en uitdagende plek om te zijn en we zijn er opnieuw aan herinnerd dat doorzettingsvermogen uiteindelijk loont. We zijn nu een stap dichter bij onze droom: een aaneengesloten renosterveldreservaat dat aansluit op een fynbosreservaat aan de kust.

‘Er staat nog veel op het spel en we zullen hier niet stoppen. Als we deze hotspot van biodiversiteit en al zijn buitengewone verborgen juwelen willen behouden, moeten we dit systeem in zijn geheel behouden, met behoud van de soorten en de cruciale ecologische processen die het systeem in leven houden. Deze landschapsbenadering voor natuurbehoud is onze enige kans om veerkracht op te bouwen in een ernstig bedreigde natuurlijke omgeving, zeker met het oog met klimaatverandering.’