Landaankoopfonds: nieuw project in Oeganda geeft bedreigde palmvarens de tijd die ze nodig hebben

Zijn bestuivingsmethode is nog niet helemaal duidelijk, maar dat de plantensoort dringend beschermd moet worden is glashelder. De populatie van de ernstig bedreigde Mpanga Falls palmvaren staat in toenemende mate onder druk in Oeganda. In april van dit jaar heeft Kyaninga Forest Foundation, met steun van het IUCN NL Landaankoopfonds, belangrijke stappen gezet om zijn habitat in Mpanga Gorge te beschermen. Matt Cooper, directeur van de stichting, is gefascineerd door de endemische soort. ‘Hun voorouders hebben de dinosaurussen overleefd, maar zullen ze ons overleven? We zullen er alles aan doen om hiervoor te zorgen.’

Headerfoto: KFF team in de Mpanga Gorge. Foto’s op deze pagina: © Kyaninga Forest Foundation

De Mpanga Falls palmvaren (Encephalartos whitelockii) is een endemische soort uit het westelijke deel van Oeganda. In de Mpanga Gorge leven naar schatting nog 8000 exemplaren, maar omdat het erg moeilijk is om de exacte populatie vast te stellen kan dit cijfer aanzienlijk lager liggen. In de afgelopen tien jaar is het leefgebied van de palmvarens steeds meer onder druk komen te staan door ontbossing en slash-and-burn-landbouwmethoden.

Agrobosbouw voor natuur en boeren

Het doel van het project is om de populatie van de Mpanga Falls palmvaren te beschermen terwijl gemeenschappen in het nieuwe beschermde gebied, de Mpanga Gorge Cycad Breeding and Conservation Hub, hiervan profiteren. De volgende stappen zijn het invoeren van beschermingsmaatregelen, het produceren van nieuwe zaailingen in een kwekerij en het ontwikkelen van agrobosbouwsystemen voor de inwoners van het gebied.

Kyaninga Forest Foundation (KFF) werkt samen met meer dan 2.500 kleine boeren. Landbouw is de belangrijkste bron van inkomsten in de regio, net als op nationaal niveau, en samenwerking met de gemeenschappen in de buurt van het beschermde gebied is de sleutel tot succes op de lange termijn.

Ik wil helpen om de habitat te beschermen en ik ben geïnteresseerd in het verplaatsen van palmvarens op mijn land naar het nieuwe natuurgebied.

Kakuhikyire Furujensi, boer die samenwerkt met KFF

Ahishakyiye Haruna zegt dat zijn land op dit moment ‘geen economische voordelen heeft, omdat het aangetast is en we de palmvarens niet mogen verwijderen.’ Het verplaatsen van de palmvarens naar het beschermde gebied, in plaats van de boeren te vertellen dat ze niet gekapt mogen worden, in combinatie met agrobosbouw, is essentieel in de aanpak van KFF. De organisatie ontwikkelt bosgebieden met zowel inheemse vegetatie als bomen die voedsel, brandhout, veevoer, bladeren, schors voor medicijnen en hout voor inkomsten leveren. Deze diversiteit aan bomen heeft meer voordelen: het stabiliseert de bodem en zorgt voor schaduw, bijvoorbeeld.

Een belangrijk element is het luisteren naar de behoeften van de gemeenschappen. Het team van de stichting bezoekt de boeren om met hen te praten over hun verwachtingen over de herstelwerkzaamheden. Vervolgens bestuderen ze het terrein om te bepalen welke soorten het meest geschikt zijn voor elk afzonderlijk huishouden. Kakuhikyire Furujensi is een van deze boeren. Hij wist niet veel over de palmvarens, vertelt hij, totdat hij met KFF ging praten: ‘Ik wil helpen om de habitat te beschermen en ik heb interesse in het verplaatsen van de palmvarens op mijn land naar het nieuwe natuurgebied.’ Omdat de palmvarens voor de boeren geen waarde hebben om in hun levensonderhoud te voorzien, kan het verplaatsen van de planten naar het beschermde gebied een win-win situatie zijn.

‘Als soort zijn palmvarens ouder dan insecten. Ze zijn traag in alles: ze komen uit een tijd waarin tijd niet bestond. Het creëren van een veilige habitat, zoals nu wordt gedaan met de 21 hectare beschermd gebied in Mpanga Gorge, is belangrijk voor de plant om in zijn eigen tempo te kunnen regenereren.’

Matt Cooper, directeur van KFF

Palmvarens hebben tijd nodig

Habitatfragmentatie vermoeilijkt de bestuiving van de planten omdat mannelijke en vrouwelijke planten dicht bij elkaar moeten staan voor een succesvolle bestuiving. Ze doen er lang over om volwassen te worden, zegt de directeur van de stichting: ‘Als soort zijn palmvarens ouder dan insecten. Ze zijn traag in alles: ze komen uit een tijd waarin tijd niet bestond. Het creëren van een veilige habitat, zoals nu wordt gedaan met de 21 hectare beschermd gebied in Mpanga Gorge, is belangrijk voor de plant om in hun eigen tempo te kunnen regenereren.’

Een interessant feit is dat veel palmvarens zijn overgestapt van windbestuiving naar insectenbestuiving, nadat insecten in beeld kwamen. De exacte manier waarop de Mpanga Falls palmvaren zich voortplant is nog niet bevestigd; KFF is van plan om dit in de nabije toekomst vast te stellen. Naast beschermings- en herstelactiviteiten doet KFF daarom onderzoek in de Mpanga Gorge om het bestuivingsmechanisme te achterhalen. Wetenschap is ook onderdeel van de andere activiteiten, volgens Cooper: ‘alles wat we doen is waar mogelijk wetenschappelijk onderbouwd.’

Een bijzondere plantensoort

Cooper is gefascineerd door de soort. ‘Palmvarens zijn opmerkelijk taaie planten. Ze zijn in staat om te groeien op rotsen waar geen aarde lijkt te zijn, hebben bladeren doorspekt met cyanide die zelfs hongerige dinosaurussen afschrikten en voortplantingskegels die hittegolven pulseren om insecten aan te trekken. Bij een abrupte verandering in hun habitat zijn ze in staat om te gaan slapen voor meer dan 20 jaar. Als de omstandigheden weer gunstig worden, ontwaken de planten alsof er niets is gebeurd. Het klinkt alsof de palmvarens bijna onoverwinnelijk zijn, maar dit is niet het geval als ze jong zijn. Volwassen planten kunnen zelfs branden overleven, jongere planten niet. Hun voorouders hebben de dinosaurussen overleefd, maar zullen ze ons overleven? We zullen er alles aan doen om hiervoor te zorgen.’

Ondersteund door het Landaankoopfonds

De landaankoop om het particulier beschermde gebied in Mpanga Gorge te realiseren werd ondersteund door het IUCN NL Landaankoopfonds. ‘De Mpanga Gorge Cycad Breeding and Conservation Hub is een prachtig voorbeeld van hoe de bescherming van bedreigde soorten en de ondersteuning van lokale gemeenschappen hand in hand kunnen gaan,’ zegt Marc Hoogeslag, coördinator van het fonds.

Sinds de oprichting in 2001 is via het Landaankoopfonds meer dan 70.000 hectare natuurlijk leefgebied veiliggesteld. Dankzij het werk van de lokale ngo’s te creëert het veiligstellen van belangrijke natuur een win-win situatie voor de biodiversiteit, het klimaat en het menselijk welzijn.