Oekraïne: de gevolgen van het conflict voor natuurbescherming

Terwijl de tragedie in Oekraïne voortduurt, is IUCN NL ontdaan door het aanhoudende menselijk lijden en bezorgd over de gevolgen van het conflict op hun natuurlijke leefomgeving. Er is nog weinig wetenschappelijke kennis beschikbaar, maar het is duidelijk dat ook de natuur slachtoffer is van het geweld. Natuurorganisaties zoals Rewilding Ukraine doen wat ze kunnen om door te gaan met hun werk.

Headerfoto © Andrey Nekrasov / Rewilding Europe

Mykhailo Nesterenko, teamleider van Rewilding Ukraine, en communicatiespecialist Katya Kurakina ontvluchtten Oekraïne toen hun woonplaats Odessa werd aangevallen. Ze doen hun natuurbeschermingswerk nu zoveel mogelijk vanuit het hoofdkantoor van Rewilding Europe in Nederland.

Impact op de natuur

Vier maanden nadat Russische troepen een groot deel van Oekraïne zijn binnengetrokken, vinden de militaire activiteiten vooral plaats in het zuidoosten van het land. Het aanhoudende conflict tast de biodiversiteit en de natuur direct en indirect aan, ook op plekken waar nu niet of weinig wordt gevochten.

‘We weten dat er bommen zijn gevallen in nationale parken en dat wegen en kantoren van parkwachters zijn verwoest, maar we weten nog niet wat de directe gevolgen zijn voor de natuur en de dieren die daar leven,’ zegt Kurakina. De toegang tot informatie verschilt per regio, legt Nesterenko uit: ‘We hebben informatie over wat er rondom Kiev is gebeurd, maar we weten weinig over wat er aan de hand is in de gebieden waar de gevechten voortduren.’

Chemische vervuiling veroorzaakt door vernietigde gasleidingen, fabrieken, oliedepots en andere industriële locaties vormt een ernstige bedreiging voor het welzijn van mens en natuur. Door de vele bombardementen is dit een reële zorg in Oekraïne. Beschadigde infrastructuur en een gebrek aan financiële middelen door de sluiting van nationale parken hebben een minder directe impact, maar vormen grote uitdagingen voor natuurbescherming en -herstel.

‘Als het niet langer verplicht is om ecologische evaluaties uit te voeren voordat huizen en wegen worden gebouwd, kan dit ernstige gevolgen hebben voor de natuur.’

Katya Kurakina, communicatiespecialist Rewilding Ukraine

Donaudelta: een mozaïek van landschappen

Een ander probleem is het grote aantal landmijnen. Volgens Nesterenko is ongeveer 25 procent van Oekraïne bedekt met landmijnen: ‘het zal jaren duren om ze allemaal te verwijderen.’ Veel van deze voorwerpen bevinden zich in de kuststreek, waaronder de Donaudelta in het zuidwesten. Rewilding Ukraine richt zich vooral op het herstellen van dit 600.000 hectare grote mozaïek van moerassen, bossen, rietvelden, beekjes en eilanden.

De natuurorganisatie werkt aan de waterstroom in de Donaudelta en aan de herintroductie van soorten, zoals waterbuffels, om het natuurlijke ecosysteem te herstellen. ‘We richten ons op sleutelsoorten die fundamenteel zijn voor het ecosystemen. Deze, vaak grote, dieren noemen we landschapsarchitecten,’ zegt Nesterenko.

‘Er zijn veel dingen die we nu niet kunnen doen, maar we richten ons op wat we wel kunnen. In delen van het reservaat kunnen we dammen verwijderen en we proberen herten naar de Donaudelta te verplaatsen.’ Maar het herintroduceren van wilde dieren is een grote uitdaging geworden, legt Nesterenko uit: ‘Normaal kopen we herten van jachtconcessies. Deze zijn tegenwoordig minder bereid om de dieren te verkopen, uit angst voor een hongersnood.’

Oekraïne, een land van 603.548 vierkante kilometer, heeft veel verschillende ecosystemen: van bossen tot steppe en van wetlands tot bergketens. De kustregio, nu vooral militair gebied, is van groot belang voor broedende vogels en trekvogels. Nesterenko: ‘Het Biosfeerreservaat Zwarte Zee heeft de grootste populatie van de Middellandse Zeemeeuw (Larus melanocesphalu) en vele andere zeevogels. Wat zal er met hen gebeuren? Dat is nog niet duidelijk, maar ik denk dat de militaire activiteiten in het gebied gevolgen zullen hebben voor de populatie van deze vogels.’

‘Natuur is fundamenteel voor mensen: je kunt ons niet scheiden van de natuur. Het raakt ons direct als het water vervuild is, of als dorpen onder water komen te staan door vernielde dijken.’

Mykhailo Nesterenko, teamleider Rewilding Ukraine

Emerald Netwerk voor beschermde gebieden

Voor februari 2022 werkte Rewilding Ukraine ook in andere delen van het land. ‘We hebben bijgedragen aan de uitbouw van rewilding-netwerken die belangrijke gebieden met elkaar verbinden. Ondanks dat we tegen uitdagingen aanliepen, groeiden de netwerken gestaag. Deze projecten lagen maanden stil, maar nu het Russische leger een groot deel van Oekraïne heeft verlaten, kunnen sommige van onze partners weer aan de slag,’ zegt Nesterenko.

Zowel ngo’s als overheidsinstellingen beginnen langzaamaan weer vooruit te kijken, maar veel initiatieven zijn nog gepauzeerd. Er vinden bijeenkomsten plaats en natuurbeschermers houden de situatie waar mogelijk in de gaten, vertelt Nesterenko, maar herbebossingsprojecten zijn uitgesteld en het uitbreiden van beschermde gebieden is momenteel geen optie.

‘Voor de oorlog was het uitbreiden van het Emerald Netwerk een prioriteit. De aanpak van dit netwerk is vergelijkbaar met het Europese Natura 2000-netwerk van beschermde gebieden,’ deelt de natuurbeschermer. ‘We zijn nog geen lid van de Europese Unie, maar we hebben een systeem ontwikkeld volgens dezelfde criteria. Oekraïne was actief op het gebied van herbebossing en natuurbehoud in vergelijking met andere landen in de regio.’

Rewilding Ukraine maakt zich zorgen over mogelijke versimpeling van de regelgeving voor bouwprojecten. De noodzaak tot snelle wederopbouw is evident, maar ‘als het niet langer verplicht is om ecologische evaluaties uit te voeren voordat huizen en wegen worden gebouwd, kan dit ernstige gevolgen hebben voor de natuur,’ vertelt Kurakina. Bovendien, zegt Nesterenko, ‘moeten we voldoen aan de EU-wetgeving als we lid willen worden.’

Toekomst van natuurbescherming in Oekraïne

Ondanks de zorgen is Nesterenko positief over de toekomstige stappen van de Oekraïense regering op het gebied van milieu. Het land heeft te maken met een ernstige humanitaire situatie, maar ‘de natuur is fundamenteel voor mensen: je kunt ons niet scheiden van de natuur. Het raakt ons direct als het water vervuild is, of als dorpen onder water komen te staan door vernielde dijken. Humanitaire en ecologische uitdagingen zijn met elkaar verstrengeld,’ concludeert hij.

Rewilding Ukraine

Rewilding Ukraine is onderdeel van Rewilding Europe, een lid van IUCN in Nederland. Deze natuurorganisatie werkt aan het rewilden van diverse Europese landschappen. Op hun website lees je meer over hun werk.