Forests for a Just Future

Omslagfoto: Ketuk & Iwan, members of the village forest patrol, next to a large medang tree in the Sumpur Kudus community forest © Stephanie Broekarts / IUCN NL

Tropische bossen herbergen een enorme biodiversiteit. Daarnaast zijn 1.6 miljard mensen wereldwijd afhankelijk van tropische bossen voor hun levensonderhoud. Maar deze bossen staan onder grote druk: tussen 2002 en 2023 ging 488 miljoen hectare verloren^[1]https://www.globalforestwatch.org/dashboards/global/. Bovendien gaat ontbossing vaak gepaard met landroof en milieu- en mensenrechtenschendingen.

In elf landen in Zuid-Amerika, Afrika en Azië, maar ook internationaal, werkt de Alliantie samen met maatschappelijke organisaties, oorspronkelijke bewoners en lokale gemeenschappen en sociale bewegingen om:

• de participatie van lokale gemeenschappen en oorspronkelijke bewoners in beleid en besluitvorming over landrechten en bosbeheer te vergroten.
• belangenbehartiging te versterken om de oorzaken van ontbossing aan te pakken en overheden en bedrijven verantwoordelijk te houden voor ontbossing en mensenrechtenschendingen.
• de maatschappelijke ruimte en veiligheid van leiders van gemeenschappen, CSO-activisten en (vrouwelijke) mensenrechtenactivisten te versterken.

Bosbeheer door en met oorspronkelijke bewoners & lokale gemeenschappen

Waar bossen gekapt worden voor uitbreidende landbouw of mijnbouwactiviteiten, gaat dat vaak ten koste van grondgebied en de rechten van oorspronkelijke bewoners en lokale gemeenschappen.

Met hun uitgebreide kennis en ervaring kunnen deze gemeenschappen een sleutelrol spelen in het beheer van bossen, en moeten zij gezien worden als belangrijke actoren in alle besluitvormingsprocessen die betrekking hebben op hun land en levensonderhoud. Dit geldt met name voor groepen als vrouwen en jongeren, die vaak ondervertegenwoordigd zijn in de besluitvorming.

De rechten van gemeenschappen erkennen

Om deze problemen aan te pakken, is het belangrijk dat de rechten van oorspronkelijke bewoners en lokale gemeenschappen –in het bijzonder vrouwen en jongeren – erkend en gerespecteerd worden, en dat zij een grotere rol spelen in beleid en besluitvorming. Zij beschikken immers over de nodige kennis en ervaring voor duurzaam landschapsbeheer, met oog voor aanpassing aan het veranderde klimaat.

Daarom werken we samen met lokale partnerorganisaties om landeigendom en toegang tot rechten veilig te stellen, om lokale instanties te versterken en inclusiever te maken en om duurzame inkomstenbronnen te bevorderen en te ondersteunen. We helpen bijvoorbeeld bij het opzetten van sociale bosbouwmodellen voor waterstromen ten gunste van de natuur en de lokale landbouw, en bij het ontwikkelen van duurzame economische modellen als alternatief voor ontbossing, zoals het verhogen van de waarde van duurzaam geoogste bosproducten en het opzetten van ondernemingen op gemeenschapsbasis. Een voorbeeld hiervan is een vrouwengroep die kemirinootolie produceert. We steunen ook een vrouwenvereniging in de Democratische Republiek Congo die droogtebestendige landbouwtechnieken gebruikt.

We pleiten ook voor de ontwikkeling en implementatie van beleid dat de rechten van oorspronkelijke bewoners en lokale gemeenschappen respecteert. Dit houdt in dat we de dialoog aangaan met en de medewerking zoeken van invloedrijke belanghebbenden, zoals lokale overheden en bedrijven.

Ontbossing stoppen door de oorzaken aan te pakken

Verantwoorde waardeketens

De belangrijkste oorzaken van het verlies aan tropisch bos zijn industriële landbouw (soja, oliepalm), veehouderij, houtkap, mijnbouw en uitbreiding van de infrastructuur, gedreven door de wereldwijde vraag naar soja, palmolie, rundvlees en metalen en mineralen. Bosbranden en gebrekkig beleid maken het probleem nog groter, met verwoestende gevolgen voor het klimaat en de biodiversiteit. IUCN NL zet zich op verschillende niveaus in om de oorzaken van ontbossing aan te pakken en de toeleveringsketens van grondstoffen groener en verantwoordelijker te maken.

EU ontbossingsverordening

De EU is verantwoordelijk voor meer dan 10% van de wereldwijde verwoesting van bossen door haar consumptie van producten als vlees, zuivel, soja voor diervoeder, palmolie, koffie en cacao. Samen met partner-ngo’s in de GLA riepen we op tot een EU-verordening om ontbossing tegen te gaan, die uiteindelijk in 2022 werd aangenomen. IUCN NL gebruikt nu haar expertise, kennis en instrumenten voor de effectieve implementatie van de EU ontbossingsverordening.

De maatschappelijke ruimte beschermen

Het bestrijden van ontbossing en de daarmee samenhangende mensenrechtenschendingen vereist het vermogen om weerstand te bieden tegen gevestigde belangen. Ngo’s en milieu- en mensenrechtenactivisten – het maatschappelijk middenveld – in veel landen steeds minder ruimte om zich uit te spreken. Hun werk wordt steeds vaker gedwarsboomd, ze worden bedreigd, gecriminaliseerd, of met geweld tot zwijgen gebracht.

Daarnaast is het belangrijk dat rechtbanken en autoriteiten bewijs van milieu- en mensenrechtenschendingen vanuit gemeenschappen toelaten. Dit is nodig omdat het voor lokale gemeenschappen vaak moeilijk is om misstanden te bewijzen, bijvoorbeeld door de afgelegen ligging van gebieden waar delicten plaatsvinden.

Bindende regelgeving voor milieu- en mensenrechtenverdedigers 

Daarom zetten we ons in om de bewegingsvrijheid en veiligheid van natuurbeschermers te waarborgen. Dit doen we bijvoorbeeld door te pleiten voor bindende wet en regelgeving op VN-niveau.

Bieden van bescherming

Ook zorgen we ervoor dat er snel actie ondernomen kan worden als milieu- en mensenrechtenverdedigers in nood zijn. Dat doen we onder andere door het versterken van netwerken met andere organisaties en Nederlandse ambassades, door de toegang tot de rechter te bevorderen en te ondersteunen, door organisaties en individuen trainingen te bieden over veiligheid en beveiliging, en door fondsen beschikbaar te stellen zodat mensen acuut in veiligheid gebracht kunnen worden of rechtsbijstand kunnen krijgen.

Inclusie, gender en betrokkenheid van jongeren

Vrouwen, in al hun diversiteit, worden onevenredig zwaar getroffen door ontbossing. Omdat vrouwen vaak verantwoordelijk zijn voor de voorziening van water, voedsel en brandstof om te koken, zijn zij het meest kwetsbaar voor de gevolgen van ontbossing. Bovendien zijn vrouwen, maar ook jongeren en andere gemarginaliseerde mensen ondervertegenwoordigd in de leiding van het bosbeheer. Hun expertise en inzichten zijn cruciaal voor het beschermen van tropische bossen.

We versterken de participatie van vrouwen en jongeren in bosbeheer en bevorderen vrouwenrechten en genderresponsiviteit in bosgerelateerd beleid, van lokaal tot mondiaal. We doen dit door de capaciteiten van vrouwen te versterken en vrouwengroepen- en netwerken te ondersteunen die opkomen voor de bescherming van hun grondgebied tegen mijnbouwactiviteiten, olie-ontwikkelingen, de bouw van dammen of andere activiteiten die leiden tot ontbossing.