Headerfoto: Polderlandschap in Nederland © Sterre Hoogendoorn
Het natuurbeleid in Nederland heeft zich lange tijd voornamelijk gericht op het beschermen, inrichten en beheren van natuurgebieden. Enerzijds via Natura 2000 en anderzijds via het Nationaal Natuurnetwerk Nederland. Door versnippering, vermesting en verdroging van omliggende gebieden is het lastig om de kwaliteit van de natuur in deze gebieden op peil te houden. Buiten deze natuurgebieden is de kwaliteit van het landschap verder achteruitgegaan.
De focus op het beschermen en herstellen van de zeldzame soorten in natuurgebieden is ontoereikend voor het waarborgen van een goede kwaliteit van natuur in Nederland. Zowel voor onze natuurgebieden alsook voor de kwaliteit van de leefomgeving moeten we in heel Nederland deze negatieve spiraal van natuurarmoede omkeren. Vanuit deze redenatie is het begrip Basiskwaliteit Natuur (BKN) ontwikkeld (Kwak et al. 2018, Biesmeijer et al. 2021) dat inzet op het verbeteren van de condities voor algemene soorten. Zonder algemene soorten is de natuurkwaliteit ontoereikend en is er sprake van natuurarmoede.
Wat is Basiskwaliteit Natuur?
Basiskwaliteit Natuur (BKN) is de set van condities (abiotiek, inrichting en beheer) die algemene soorten nodig hebben om algemeen te blijven of worden. Zonder deze condities zullen de algemene soorten achteruitgaan. Basiskwaliteit Natuur richt met name zich op het landelijk en stedelijk gebied, waar natuur niet de primaire functie is. Als in deze gebieden de kwaliteit van de leefomgeving op orde is, profiteert alle natuur daarvan mee. Basiskwaliteit Natuur is hiermee een aanvulling op bestaande beleidsdoelen voor natuur, zoals de Vogel- en Habitatrichtlijn, die zich juist richt op de bedreigde soorten en zeldzame habitats. Elk landschapstype vraagt een eigen aanpak. Het Kennisprogramma BKN richt zich in eerste instantie op stedelijke gebieden, met de bedoeling om later uit te breiden naar landelijke gebieden.
Waarom Basiskwaliteit Natuur?
De gezondheid van onze leefomgeving gaat achteruit, en algemene planten- en diersoorten verdwijnen uit het Nederlandse landschap. Dit heeft geresulteerd in een afname van de biodiversiteit. Hierdoor zijn natuurlijke processen, waaronder ecosysteemdiensten, onder druk komen te staan. Denk aan waterzuivering, natuurlijke plaagbestrijding en bestuiving. Het huidige beleid richt zich voornamelijk op het herstel van natuur in natuurgebieden. Echter, door versnippering, vermesting en verdroging is ook de kwaliteit buiten natuurgebieden achteruitgegaan. Voor een gezonde leefomgeving en een veerkrachtige natuur is het daarom cruciaal dat de BKN in het landelijk en stedelijk gebied op orde wordt gebracht. Realisatie van BKN is daarnaast een voorwaarde om de doelen voor natuurbehoud en -herstel in natuurgebieden te halen.
Kennisprogramma Basiskwaliteit Natuur
Het doel van dit project is om kennis over BKN te ontwikkelen, bijeen te brengen en toegankelijk te maken. ‘Dit betreft zowel inhoudelijke als procesmatige kennis, gericht op het creëren van een uniforme taal en concrete handvatten,’ vertelt projectleider Maxime Eiselin. ‘Hiermee willen waterschappen, provincies en gemeentes in staat stellen om BKN effectief te realiseren in heel Nederland.’
De ontwikkeling van kennis gebeurt niet alleen met ecologische experts, maar ook met professionals en ervaringsdeskundigen vanuit overheden, bedrijven, bestuurskunde en beleid. Dit project bouwt voort op eerdere publicaties en ervaringen, zoals de BKN-pilots die momenteel worden opgestart.
Componenten van kennisontwikkeling
De kennisontwikkeling omvat vijf componenten, die elkaar in de tijd deels overlappen en deels opvolgen. Samen bieden ze inzicht in hoe BKN de biodiversiteit kan bevorderen:
- BKN in ecologie: Richt zich op de ecologische basisprincipes van BKN.
- BKN in gebieden: Focust op een gebiedsgerichte aanpak.
- BKN voor iedereen: Stimuleert samenwerking met relevante partijen.
- BKN en beleid: Verbindt BKN met ander beleid en monitort de voortgang.
- BKN ‘marketing’: Behandelt communicatie en disseminatie van BKN-producten en -tools.
De rol van IUCN NL: Basiskwaliteit Natuur en beleid
BKN staat niet op zich en het is van groot belang dat BKN aansluit bij bestaand beleid en bijdraagt aan bestaande beleidsdoelen. IUCN NL brengt dit in kaart en geeft inzicht in hoe BKN voortgang en haar bijdrage aan andere doelen gemonitord kan worden. Zo laten we zien hoe BKN in beleid kan worden verankerd in relatie tot natuurdoelen.
Maxime Eiselin legt uit: ‘Niemand zit te wachten op een nieuw beleidsinstrument als het niet duidelijk is wat het beoogt en hoe het aansluit bij de bestaande instrumenten en beleid. BKN heeft de mogelijkheid om bestaande (en toekomstige) natuur- en milieudoelen te verbinden en verduidelijken en om een belangrijke rol te spelen bij beleidsontwerp en uitvoering, bijvoorbeeld de uitvoering van het principe dat water en bodem sturend zijn, groen in en om de stad (GIOS), de natuurherstelverordening en het Collectief Natuurinclusief). Dit vraagt nadrukkelijk om een afgestemd, integraal gebiedsproces met beleidsontwerp, rondom een bepaald gebied.’
Figuur: De positie van BKN voor het Nederlandse landschap en wat er nodig is (monitoring condities en uiteindelijk monitoring algemene soorten) om Nederland uit de natuur- armoede te brengen (uit: Kennisdocument Basiskwaliteit Natuur, Meesters et al. 2024).
Meer informatie
