[Blogserie] Strategieën om gender te integreren in duurzaam ecosysteembeheer (Deel 3)

Headerfoto: Angella Muhindo

Gendergelijkheid en empowerment van vrouwen zijn fundamentele mensenrechten en voorwaarden voor het behalen van wereldwijde duurzame ontwikkelingsdoelen. Deze vierdelige blog serie zet de voordelen van gendergelijkheid (deel 1) en de barrières (deel 2) die deze gelijkheid in de weg staan uiteen. Deel 3 zoomt in op oplossingen, en beschrijft best practices en strategieën. Deel 4 (binnenkort online) geeft voorbeelden van gendergevoelige interventies. Dit deel zet drie strategieën uiteen om gendergelijkheid en empowerment van vrouwen in duurzaam ecosysteembeheer te verbeteren.

Het is essentieel om te begrijpen wat de verschillende rollen en verantwoordelijkheden van mannen en vrouwen zijn met betrekking tot het gebruik, beheer en behoud van ecosystemen, vooral als je dit op een duurzame manier wilt doen. Een project kan bijdragen aan gendergelijkheid door op een gendergevoelige manier activiteiten op te zetten en door genderbarrières te identificeren en weg te nemen.

Partners van het programma Shared Resources, Joint Solutions (SRJS) erkennen de waarde van het opzetten van gendergevoelige projecten,  en omarmen gendergelijkheid en sociale inclusie als leidende beginselen voor het succesvol beschermen van internationale publieke goederen. In deze blog beschrijven we drie van vele voorbeelden van hoe onze partners gendergevoelige strategieën gebruiken voor duurzaam ecosysteembeheer.

Bewustzijn voor gendergelijkheid en landrechten voor vrouwen in Tanzania

Vrouwen spelen een belangrijke rol in landbouw en het beheer van natuurlijke hulpbronnen. In veel delen van de wereld hebben ze echter geen gelijke rechten om land en hulpbronnen te bezitten, gebruiken en beheren. Zelfs wanneer nationale wetgeving gelijke rechten op land en hulpbronnen voor mannen en vrouwen beloofd, is er de mogelijkheid dat vrouwen niet weten wat hun rechten zijn of worden ze buitengesloten vanwege culturele gebruiken en normen. Dit is het geval voor veel regio’s in Tanzania.

In samenwerking met Lawyers’ Environmental Action Team (LEAT), Haki Ardhi en andere maatschappelijke organisaties voert ActionAid Tanzania een breed scala aan activiteiten uit die gendergelijkheid bevorderen. In activiteiten zoals ruimtelijke ordening in dorpen en capaciteitsopbouw op het gebied van landrechten, wordt gender ‘mainstream’ gemaakt. Ook wordt er bewustzijn gecreëerd door middel van discussie-sessies in dorpen. De gesprekken hebben als doel om vrouwen en kwetsbare groepen aan te moedigen gebruik te maken van hun recht op land, door mannen en vrouwen gezamenlijk voor te lichten over dit onderwerp.

De activiteiten van ActionAid Tanzania en partners hebben een duidelijke impact gehad op de dorpen, en hebben bijgedragen aan een open gesprek tussen vrouwen en mannen over genderrollen en machtsverhoudingen. Bovendien moedigde het vrouwen aan om op te komen voor hun rechten. Catherine Mwasiga uit Ilambila Village vertelt: ‘Na het bijwonen van de discussies en trainingen, ging ik naar mijn vader en vertelde ik hem over mijn rechten als één van zijn kinderen. Ik zei hem dat ik recht heb op een stuk land, net zoals mijn broers, en vroeg hem of om mij een stuk land te geven. Mijn vader stemde hiermee in, en ik ontving twee hectare land.’

De discussie-sessies geven mannen de ruimte om vraagtekens te zetten bij hun eigen overtuigingen en beter te begrijpen wat de voordelen zijn van gelijke rechten op land en hulpbronnen. Julius Mwanakatwe uit Kaleala Village geeft toe dat hij het lastig vond om te wennen aan het idee dat vrouwen land zouden moeten kunnen bezitten en erven van hun man. Inmiddels is hij echter een voorstander geworden van gelijke rechten: ‘Mijn mening over vrouwen is veranderd, en ik gedraag me ook anders tegen hen.’

Doordat deze activiteiten helpen om hele gemeenschappen anders te laten denken, zullen ze ook op de lange termijn impact hebben op empowerment van vrouwen. Magdalena Mininga van Nankanga Village vertelt: ‘Ik kan met zelfvertrouwen mijn rechten verdedigen en opeisen, omdat ik nu weet dat ik recht heb om land te kopen, verkopen, bezitten en erven ongeacht mijn geslacht. Ten tweede begrijp ik ook dat alle kinderen gelijke rechten hebben op een erfenis, gender heeft daar niets mee te maken.’

Empowerment van vrouwen die pleiten voor duurzame energie in Oeganda

Olie- en gasexploratie kunnen een positief effect hebben op de economie van een land. Maar tegelijkertijd kunnen deze industrieën ook rampzalig zijn voor gemeenschappen, bijvoorbeeld vanwege afname van bestaanszekerheid en biodiversiteit of toenemende ongelijkheid en kwetsbaarheid. Dit is vooral zo wanneer de industriële activiteiten niet op een transparante en verantwoordelijke manier worden uitgevoerd. Voor vrouwen is de impact op hun bestaanszekerheid en toegang tot hulpbronnen groter, omdat zij vaak minder inspraak hebben dan mannen op plekken waar beleid en verantwoordingsmechanismen worden beïnvloed.

Het Africa Institute for Energy Governance (AFIEGO) in Oeganda zet zich in om met name arme en kwetsbare burgers de kans te geven om betrokken te zijn bij ontwikkeling en implementatie van energiebeleid, en ervoor te zorgen dat het gebruik van energiebronnen transparant en betrouwbaar is. Dit doen ze door movement building in gemeenschappen te bevorderen, zodat gemeenschapsleden zich samen sterk kunnen maken tegen olie-exploratie in eco-sensitieve gebieden.

AFIEGO hield hiervoor bijeenkomsten waar bewustzijn werd gecreëerd over het gevaar dat olie-exploratie vormt voor gezondheid en het milieu, en faciliteerde ook dialogen tussen districtsleiders, experts op het gebied van milieu, religieuze leiders en mensen uit de gemeenschap. Diana Nabiruma van AFIEGO legt uit: “Movement building in een gemeenschap is belangrijk om onze krachten te bundelen. De gemeenschapsleden zijn de kiezers; zij hebben de macht.”

Vooral vrouwen toonden interesse in dit onderwerp, niet in de laatste plaats omdat zij onevenredig zullen worden geraakt door de gevolgen van olie-en gasexploratie. Diana licht toe: ‘Vrouwen zijn een bron van leven. Zij zijn degenen die in ons land zorgen voor het eten en water; die ervoor zorgen dat hun familie veilig is en die hun kinderen en mannen naar het gezondheidscentrum brengen als ze ziek zijn. Vrouwen verzorgen de basisbehoeften van hun gezinnen en juist die basisbehoeften worden geraakt door olie-exploratie.’

AFIEGO pleit voor het betrekken van vrouwen bij movement building in een gemeenschap en ondersteunt daarom vrouwen die het verschil kunnen maken, zoals clubs van vrouwelijke leiders en vrouwen die een belangrijke rol speelden in de beweging tegen olie-exploratie door berichten en brochures over de impact van olie te delen met andere vrouwen en lokale politici. Angella Muhindo, één van de voorvechters in het Kasese District, probeert mensen uit de gemeenschap te bereiken via kerken, sportevenementen, markten, feesten en begrafenissen. Ze richt zich daarbij vooral op vrouwen, om hen te vertellen over de schadelijke effecten van olie-en gasexploratie. ‘Als je één vrouw onderwijst, zal ze het aan vele andere doorvertellen. Vrouwen hebben macht en die moeten ze gebruiken.’

Capaciteitsversterking op het gebied van gender en duurzame financiering voor gemeenschapsvisserijen in Cambodia

In Cambodja is de visserij een belangrijke bron van levensonderhoud en een essentiële bron voor de eiwitinname van het hele land. Hoewel vrouwen deelnemen aan de visserij, vooral in het verwerken en verkopen van producten, krijgen ze vanwege culturele normen weinig kansen om een leiderschapsrol op te nemen in de visserij. Bovendien hebben ze vaak onvoldoende eigen inkomen.

In de afgelopen jaren heeft IUCN aangetoond dat duurzame financiering een positieve impact heeft op Cambodiaanse gemeenschapsvisserijen. Voor het versterken van de gemeenschap is het belangrijk dat leden financieel zelfstandig zijn. In samenwerking met WWF, the Non-Timber Forest Products Exchange Programme (NTFP-EP), the Culture and Environment Preservation Association (CEPA) en het NGO Forum stimuleert IUCN het delen van kennis over en implementeren van deze financieringsmodellen.

In december 2019 organiseerden deze partners een workshop om capaciteit op te bouwen en ervaringen te delen rond duurzame financiering en gemeenschapsvisserijen. De deelnemers, oa. vertegenwoordigers van visserijgemeenschappen, overheidsinstanties, ngo’s en donoren, gingen ook in op hoe genderrollen invloed kunnen hebben op succesvolle duurzame financiering en management. Met name de deelname van de Deputy Director General van de Fisheries Administration (FiA), die verantwoordelijk is voor gender, en van organisaties zoals Conservation International (CI), die al voor lange tijd werken aan het versterken van kansen voor vrouwen in gemeenschapsvisserijen in Cambodia, bracht waardevolle expertise over de rol van gender.

Door tijdens deze workshop de nadruk te leggen op gender en de voordelen van een gendergevoelige benadering, kreeg de diverse groep deelnemers de kans kreeg om deze onderwerpen beter te begrijpen, te leren van elkaars ervaringen en gezamenlijk na te denken over oplossingen. Achteraf benadrukten deelnemers dat ze waardevolle connecties en netwerken hadden overgehouden aan de workshop.

Een belangrijke boodschap uit de workshop was dat duurzame financiering een positief effect kan hebben op het levensonderhoud van vrouwen. Al discussiërend ontdekten de deelnemers dat enkele verbeteringen rond het verwerken en vermarkten van vis de onafhankelijkheid van vrouwen kan vergroten. Het versterken van de vaardigheden en leiderschapsrol van vrouwen in het beheren van de financiën draagt bij aan hun zelfvertrouwen én zorgt voor betere resultaten op het gebied van natuurbeheer.

Meer weten over gendergevoelige benaderingen?

Hieronder een aantal links met meer informatie:

• IUCN ontwikkelde een gender tool voor SRJS. Deze bevat informatie en een lijst van voorbeelden van gendergevoelige indicatoren die relevant zijn voor duurzaam ecosysteembeheer.
• IUCN organiseerde ook drie webinars gericht op capaciteitsopbouw op het gebied van gender en sociale inclusiviteit. Deze waren speciaal gericht op SRJS partners.
• UN CC:e-Learn heeft een gratis online cursus over gender en het milieu, met onder andere materiaal over klimaatverandering, water, biodiversiteit, landdegradatie, chemicaliën en afval.
• Conservation International (CI) heeft richtlijnen ontwikkeld voor het integreren van gender en sociale gelijkheid in natuurbescherming.
• Mangroves for the Future heeft een toolkit voor het doen van een gendergevoelige contextanalyse bij het beheren van de kust.
• ActionAid Tanzania gebruikte de access and control matrix om te analyseren wie toegang tot en controle over verschillende middelen heeft.

Deze blogserie is ontwikkeld door het IUCN Gender Team en IUCN NL als onderdeel van het programma Shared Resources, Joint Solutions (SRJS), een partnerschap tussen IUCN NL, WWF NL en het Ministerie van Buitenlandse Zaken. Sinds 2017 ondersteunt het IUCN Gender Team SRJS partners om hun toezeggingen en doelen op het gebied van gender te behalen in hun werk om klimaatbestendigheid, watervoorziening en voedselzekerheid te beschermen. Bezoek de website van het IUCN Gender and Environment Resource Center voor meer informatie over gender mainstreaming.