Afspraken over stroomgebieden in Bolivia: een voorbeeld van locally-led adaptation voor klimaatbestendigheid

Nu landen wereldwijd streven naar duurzame oplossingen voor klimaatproblemen, blijken ecosystem-based adaptation (EbA) en locally-led adaptation (LLA) veelbelovende strategieën. Ze combineren namelijk traditionele kennis met innovatieve oplossingen om het ecologisch en menselijk welzijn te verbeteren. Dit artikel verkent de toepassing van deze strategieën in Bolivia, waar overeenkomsten over stroomgebieden (Watershed Agreements) worden gemaakt om de gevolgen van klimaatverandering aan te pakken. Deze case study is gebaseerd op de ervaring van één van de Boliviaanse partners van IUCN NL: Fundación Natura Bolivia.

Headerfoto: Stroomopwaarts gelegen gemeenschappen worden gestimuleerd om natuur te beschermen. Foto door Fundación Natura Bolivia

In Santa Cruz, Bolivia, in de gemeenschap Los Negros, verkennen we hoe EbA- en LLA-principes in de praktijk worden toegepast, lokaal als overeenkomsten voor stroomgebieden of “Acuerdos reciprocos por el agua”. Deze casus belicht niet alleen uitdagingen, maar toont ook het potentieel van EbA en LLA om weerbaarheid te vergroten. Daarnaast biedt het inzicht in de betrokkenheid van belanghebbenden, integratie van beleid en de cruciale rol van monitoring en evaluatie bij adaptatie aan een voortdurend veranderend klimaat. Aangezien Bolivia op het kruispunt staat van vermindering van klimaatverandering en duurzame ontwikkeling, zijn de inzichten uit deze casus waardevol.

Afspraken voor stroomgebieden in Los Negros, Bolivia

De stroomgebiedovereenkomsten in Bolivia weerspiegelen de innovatieve, door de gemeenschap gestuurde oplossingen voor klimaatverandering. Nu steeds meer gemeenschappen in Bolivia, vooral in de Chiquitania-regio, te maken krijgen met waterschaarste, is het belangrijk om strategieën te implementeren die zowel de natuur als de lokale gemeenschappen ten goede komen.

Deze strategie is ontstaan uit een eenvoudige, maar revolutionaire uitwisseling in het dorp Los Negros in 2003 en heeft sindsdien het landschap van milieubehoud in Bolivia en daarbuiten veranderd. Door de kloof tussen landbehoud stroomopwaarts en watergebruik stroomafwaarts te overbruggen, hebben de gemaakte afspraken voor stroomgebieden de traditionele betalingsregelingen voor milieudiensten op hun kop gezet en bieden ze een beter aanpasbare, effectievere en lokaal resonerende aanpak om de overvloed van natuur te beschermen.

De essentie van afspraken voor stroomgebieden is te vinden in hun eenvoud en wederzijdse aard: landeigenaren stroomopwaarts worden gestimuleerd om bossen te behouden – niet door complexe economische transacties, maar door tastbare, wederzijds voordelige uitwisselingen met stroomafwaartse gebruikers. Deze verschuiving van economische prikkels naar het stimuleren van een cultuur van rentmeesterschap en wederzijdse voordelen heeft niet alleen geleid tot het behoud van meer dan 210.000 hectare kritieke stroomgebieden, maar heeft ook een democratisch en participatief model van milieubeheer tot stand gebracht dat de lokale waarden en realiteit weerspiegelt.

Hoe de waterovereenkomsten werken

Wederzijdse voordelen

De strategie begon met een eenvoudige uitwisseling, waarbij stroomafwaartse irrigatiebedrijven bijenkorven en honingproductietraining aanboden aan landeigenaren stroomopwaarts voor elke 10 hectare bos die ze een jaar lang in stand hielden. Dit concept van wederzijdse voordelen ligt ten grondslag aan de hele benadering van de waterovereenkomsten. 

Uitbreiding en aanpassing

Wat begon met zes boeren die 465 hectare bos in stand hielden, is in 2016 uitgegroeid tot 4.500 families die 210.000 hectare in stand hielden. De strategie is overgenomen door 40 Boliviaanse gemeenten, waardoor het gedrag van bijna 200.000 mensen is veranderd.

Financiering en ondersteuning

De overeenkomsten worden gefinancierd door een combinatie van investeringen van de lokale overheid, bijdragen van watergebruikers en initiële steun van niet-gouvernementele organisaties. Dit financieringsmodel heeft een snelle replicatie en opschaling van de overeenkomsten mogelijk gemaakt.

Flexibiliteit en lokaal ontwerp

Afspraken voor stroomgebieden worden gekenmerkt door hun flexibiliteit, waardoor ze lokaal ontworpen, beheerd en gecontroleerd kunnen worden. Deze lokale focus zorgt ervoor dat de overeenkomsten relevant zijn en aangepast kunnen worden aan de specifieke behoeften en omstandigheden van verschillende gemeenschappen.

Verminderen van conflicten en bureaucratie

Door de focus op coöperatieve, op de gemeenschap gebaseerde processen, zijn afspraken over stroomgebieden effectief gebleken in het verminderen van lokale conflicten over hulpbronnen uit water en bos. De strategie draagt een boodschap van gedeelde verantwoordelijkheid en wederzijds voordeel uit, wat de sleutel tot succes is geweest.

Onderdelen van de overeenkomsten

• Stimuleren van natuurbehoud. De overeenkomsten gebruiken economische en niet-economische stimulansen om landeigenaren stroomopwaarts aan te moedigen om hun bossen en waterbronnen duurzaam te beheren. Deze stimulansen zijn aangepast op zowel het milieu als de lokale gemeenschappen.

• Lokale onderhandelingen en consensus. Stroomgebiedovereenkomsten zijn gebaseerd op lokale onderhandelingen, waarbij stroomopwaartse en stroomafwaartse partijen tot overeenkomsten komen die voor beide partijen voordelig zijn, zonder de bureaucratische rompslomp die gepaard gaat met nationale stimuleringsprogramma’s voor natuurbehoud.

• Alternatieve ontwikkelingshulpmiddelen. Als onderdeel van de overeenkomsten ontvangen stroomopwaartse landeigenaren alternatieve ontwikkelingshulpmiddelenzoals bijenkorven, zaailingen van fruitbomen en irrigatiesystemen. Hierdoor krijgen ze nieuwe bronnen van inkomsten en ontwikkelingsmogelijkheden terwijl bosbehoud gestimuleerd wordt.

• Institutionele capaciteitsopbouw. De overeenkomsten zijn gericht op het opbouwen van institutionele capaciteit op lokaal niveau en helpen om de kaders te schetsen die nodig zijn voor het plannen en implementeren van strategieën voor de bescherming van stroomgebieden.

Katalysator voor verandering en duurzame ontwikkeling

De stroomgebiedovereenkomsten in Bolivia zijn een actueel voorbeeld van hoe lokaal geleide adaptatiestrategieën een katalysator kunnen zijn voor verandering en duurzame ontwikkeling. De evolutie van één enkele innovatieve stroomgebiedovereenkomst in Los Negros naar een wijdverspreide beweging waarbij duizenden families betrokken zijn en die kritieke stroomgebieden omvat, toont het potentieel van door de gemeenschap gestuurde initiatieven om belangrijke ecologische en sociale resultaten te bereiken.

Gemeenschappen als besluitvormers

Bovendien benadrukt het succes van de stroomgebiedovereenkomsten het belang van lokale kennis en participatie bij het opstellen van effectieve adaptatiestrategieën. Het toont aan dat wanneer gemeenschappen worden betrokken als actieve belanghebbenden en besluitvormers, de kans groter is dat natuurbeschermingsinspanningen duurzaam en veerkrachtig zijn op de lange termijn. Deze benadering sluit aan bij de groeiende erkenning van de waarde van actie op lokaal niveau, waarbij de inzichten en behoeften van lokale gemeenschappen prioriteit krijgen in het licht van wereldwijde milieu-uitdagingen.

Concluderend kunnen we stellen dat de stroomgebiedovereenkomsten in Los Negros, Bolivia, een overtuigende case study zijn van de kracht van het integreren van lokale aanpassingsstrategieën met ecosysteemgerichte adaptatieprincipes. Bij onze wereldwijde inspanningen om klimaatverandering tegen te gaan, onderstrepen de lessen die we hebben geleerd uit de ervaringen in Bolivia de behoefte aan innovatieve, gemeenschapsgerichte benaderingen die gebruik maken van het samenspel tussen menselijk en ecologisch welzijn.

Het Strengthen the Roots project

De resultaten van deze case study zijn tot stand gekomen dankzij IUCN NL’s eerdere project Shared Resources Joint Solutions. Het werk van Natura Bolivia wordt doorgezet in het project Strengthen the Roots. Hierin steunt IUCN NL samen met Wilde Ganzen kleine gemeenschapsorganisaties in Bolivia, Ghana en Indonesië die opkomen voor de natuur in en om hun gemeenschap, zodat zij na het project zelf nog beter lokale steun voor hun werk kunnen mobiliseren. Zo werkt Strengthen the Roots aan natuurbescherming die niet top-down wordt uitgevoerd, maar wordt gedreven door de collectieve kracht van gemeenschapsorganisaties.