Bescherming van de jaguar, de grootste katachtige van Amerika

De jaguar is een van de vijf grote katachtigen, naast de tijger, de leeuw, het luipaard en het sneeuwluipaard. Het dier leeft in de tropische regenwouden en wetlands van Amerika en is daar de grootste katachtige.  

Eeuwenlang is de jaguar door inheemse volkeren en lokale gemeenschappen beschouwd als een symbool van macht en kracht. Als toppredator speelt hij ook een belangrijke rol in het ecosysteem door de voedselketen in evenwicht te brengen en populaties van andere soorten onder controle te houden.

Headerfoto by Birger Strahl on Unsplash

Ontbossing en stroperij bedreigen de jaguar

Helaas blijft de jaguarpopulatie in heel Amerika afnemen. Wetenschappers schatten dat er nog maar tussen de 130.000 en 208.000 jaguars in het wild leven. Hun leefgebied wordt steeds kleiner door ontbossing en nieuwe infrastructuur voor stedelijke ontwikkeling. Dit beïnvloedt hun mogelijkheden om vrij rond te zwerven en om prooien of een partner te vinden.

De jaguar wordt ook steeds vaker gestroopt voor zijn hoektanden, huid, botten en andere lichaamsdelen. In sommige culturen gelooft men dat de botten een geneeskrachtige werking hebben en gebruikt men de hoektanden voor sieraden om sociale status aan te geven. Uit data van inbeslagnames blijkt dat de handel in jaguars sinds 2012 aanzienlijk is toegenomen. Lichaamsdelen en producten van de jaguar worden steeds vaker openlijk verkocht, met name op online platforms.

Daarom werkten IUCN NL, Earth League International (ELI) en IFAW van 2019 tot 2022 samen aan Operation Jaguar om de illegale handel in jaguars in Peru, Bolivia, Guyana en Suriname te bestrijden. Het project werd mogelijk gemaakt met steun van de Nationale Postcode Loterij.

Bekijk onderstaande video voor een overzicht van ons activiteiten als onderdeel van Operation Jaguar.

Om deze video te kunnen bekijken moet je ‘Sociale media en advertenties’-cookies accepteren. Klik hier om jouw cookie-instellingen te wijzigen.

Onderzoek naar transnationale smokkelnetwerken

In het kader van Operation Jaguar onderzocht ELI de jaguarhandel in Latijns-Amerika. ELI onderzocht de handelsstromen van de illegale handel in wilde dieren om zo de dynamiek van de jaguarhandel bloot te leggen en de belangrijkste spelers, smokkelroutes en bestemmingen te identificeren.

Sommige van die bestemmingen zijn binnen Zuid-Amerika, maar ook internationaal, bijvoorbeeld in Azië, is er een belangrijke markt voor handelaren in jaguarproducten. Vanuit Operation Jaguar werkten we samen met de autoriteiten in China om de illegale handel in wilde dieren te bestrijden. In de loop der jaren hebben de Chinese autoriteiten de wetgeving inzake de handel in wilde dieren aangescherpt, de nationale en grensoverschrijdende handhavingsinspanningen opgevoerd en bewustmakingscampagnes gevoerd over het belang van de bescherming van wilde dieren in belangrijke openbare vervoersgebieden zoals treinen, metro’s en luchthavens.

In 2020 publiceerden we een rapport na onderzoek in Bolivia, waarin de modus operandi van de handelaren en de vervoersmethoden, routes en geografische hotspots werden onthuld. Als gevolg daarvan arresteerden de Boliviaanse autoriteiten in 2021 vijf van de belangrijkste jaguarhandelaren van Zuid-Amerika.

De belangrijkste bevindingen van ELI’s onderzoeken zijn samengevat in een rapport dat in november 2022 tijdens de 19e Conferentie van de Partijen (CoP) bij de Overeenkomst inzake de internationale handel in bedreigde in het wild levende dier- en plantensoorten (CITES) in Panama werd gedeeld. Het rapport bevat casestudies van de belangrijkste transnationale jaguarhandelnetwerken die uit het onderzoek naar voren zijn gekomen. Ook wordt belicht dat de jaguarhandel samenvalt met andere ernstige misdrijven, zoals drugssmokkel, mensenhandel, goudhandel of het witwassen van geld. Het volledige rapport wordt in 2023 gepubliceerd.

Pleiten voor meer bescherming

De jaguar staat op de Rode Lijst van de IUCN als ‘bijna bedreigd’. Het is daarom van groot belang dat de bescherming van jaguars en hun leefgebieden prioriteit krijgt, en dat overheid en wetshandhaving strengere maatregelen nemen om de handel in deze soort onder controle te krijgen.

In februari 2020 was er een grote overwinning voor jaguars tijdens de 13e Conferentie van de Partijen (CoP) van het VN-Verdrag inzake de bescherming van trekkende wilde diersoorten (CMS) in Gandhinagar, India, toen regeringen voor het eerst instemden met het opnemen van de soort in een lijst om de jaguar in zijn hele verspreidingsgebied te beschermen.

Bovendien werd door de goedkeuring van motie 106 – een continentale beschermingsprioriteit voor de jaguar (Panthera onca) – op het IUCN World Conservation Congress in Marseille in september 2021 internationale aandacht gevestigd op de situatie van de jaguar, wat hopelijk zal leiden tot een gevoel van urgentie om actie te ondernemen voor de bescherming van de jaguar.

Rechtshandhaving en justitie versterken

In het kader van Operation Jaguar werkten we samen met wetshandhavers, douanebeambten, openbare aanklagers en rechters in Guyana, Peru en Suriname om hen beter in staat te stellen misdrijven tegen wilde dieren op te sporen, te onderzoeken en te vervolgen. IFAW organiseerde in elk land trainingsworkshops, waar de deelnemers leerden hoe ze soorten die in de regio veel worden verhandeld kunnen identificeren, kunnen controleren of handelsvergunningen voor wilde dieren in orde zijn, gesmokkelde wilde dieren kunnen opsporen en protocollen voor het beheer en het welzijn van in beslag genomen dieren kunnen naleven. Tijdens de opleidingen werd ook aandacht besteed aan cruciale vaardigheden zoals het verzamelen van bewijsmateriaal en het horen van getuigen.

Om wetshandhavingsinstanties verder te helpen, voerden het IFAW en IUCN NL een pilot uit met Scent Imprint Conservation Dogs om de autoriteiten te laten zien hoe speurhonden hen kunnen helpen bij het opsporen van wilde dieren in havens en op vliegvelden. Wesley Visscher trainde zijn honden Bruce en Boris om met hun uitstekende reukvermogen jaguaronderdelen op te sporen. Inmiddels hebben in twee van de projectlanden succesvolle pilots plaatsgevonden, die de lokale autoriteiten hebben gemotiveerd om te overwegen hun middelen uit te breiden met speciaal voor de bestrijding van de handel in wilde dieren getrainde speurhonden.

Sleutelrol voor lokale en inheemse gemeenschappen

Aangezien meer dan de helft van de wereldwijde biodiversiteit in inheemse gebieden ligt, is het van cruciaal belang om de verhalen en ecologische kennis van inheemse volkeren en lokale gemeenschappen te raadplegen om ecosystemen en culturele diversiteit te beschermen. Operation Jaguar erkent de sleutelrol die lokale gemeenschappen en organisaties spelen in de strijd tegen de handel in wilde dieren.  

IUCN NL werkte samen met SAVIA in Bolivia en Proyecto Sebraba in Venezuela om educatie en bewustwordingsactiviteiten te organiseren over het belang van jaguarbescherming. In Suriname werkte IUCN NL samen met onderzoekers als Vanessa Kadosoe van Neowild, die onderzoek doet naar het gedrag van en de bedreigingen voor jaguarpopulaties door ze onder andere te monitoren met cameravallen. Bescherming van de jaguar begint volgens haar bij het vergaren van meer kennis over het dier.

In oktober 2021 spraken deskundigen en partners van Operation Jaguar op een grote interdisciplinaire conferentie over antropologie en natuurbehoud, die virtueel werd georganiseerd door het Royal Anthropological Institute, over het belang van het opnemen van lokale en inheemse opvattingen in beschermingsmaatregelen voor de jaguar.

Om de boodschap over de noodzaak om jaguars te beschermen en de illegale handel in wilde dieren aan het grote publiek over te brengen, ondersteunde Operation Jaguar de productie van Tigre Gente, een documentaire van filmmaker en National Geographic Explorer Elizabeth Unger, die op internationale filmfestivals te zien was. 

Volgende stappen voor de bescherming van de jaguar

Alle activiteiten in het kader van Operation Jaguar zijn gericht op kennisuitwisseling en samenwerking. Of het nu gaat om het verzamelen van informatie, het verbeteren van wetshandhaving of bewustmaking van het publiek, Operation Jaguar heeft essentiële vaardigheden en middelen opgeleverd om lokale instanties, organisaties en gemeenschappen in staat te stellen de iconische jaguar te helpen beschermen en zijn natuurlijke en culturele erfenis aan Amerika veilig te stellen. 

Ook al eindigt het project, IUCN NL, ELI en IFAW zullen blijven samenwerken met elkaar en met lokale partners aan het gemeenschappelijke doel om de jaguar op lange termijn te beschermen en te laten voortbestaan.