Genderdynamieken en ontbossing in het Colombiaanse Amazonegebied

Ontbossing tast het leven in het Amazonewoud aan: van vissen tot vogels en van schimmels tot zoogdieren. In het hele Amazonegebied wordt de levenswijze van oorspronkelijke bewoners en lokale gemeenschappen negatief beïnvloed door ontbossing en de aantasting van ecosystemen. Gerelateerde (illegale) activiteiten, zoals mijnbouw en het verbouwen van illegale gewassen, hebben een andere impact op vrouwen dan op mannen. Hoe beïnvloedt ontbossing genderdynamieken? En hoe bewegen vrouwen in het Amazonegebied zich in de context van ontbossing en milieucriminaliteit?

Headerfoto: vrouwen in het Colombiaanse Amazonegebied © FCDS

In een serie artikelen, gebaseerd op eigen onderzoek en de Observatorio Amazonia, gaan we in op genderdynamieken en ontbossing in het Colombiaanse Amazonegebied. Het onderzoek, dat werd uitgevoerd als onderdeel van ons project Blik op de Amazone, analyseerde de rol van vrouwen in activiteiten gerelateerd aan ontbossing. Door critical feminist geography en een intersectionele benadering toe te passen, richtte het onderzoek zich op machtsverhoudingen op basis van sociale ongelijkheid gerelateerd aan gender, etniciteit en leeftijd. Centraal hierin stond het concept dat het lichaam als eerste wordt beïnvloed door de aantasting van de natuur en conflicten.

Gendergelijkheid in Colombia

In de afgelopen jaren heeft Colombia belangrijke stappen gezet om beleid omtrent gendergelijkheid te verbeteren, waaronder het bepalen een streefpercentage voor vrouwen in leidinggevende posities in het openbaar bestuur^[1]OECD. (2020). Gender Equality in Colombia: Access to Justice and Politics at the Local Level. Link to source.. In 2023 stond Colombia op de 42^e plaats van de 146 landen op de Global Gender Gap Index 2023^[2]World Economic Forum. (2023). Global Gender Gap Report 2023. Link to source., een aanzienlijke verbetering ten opzichte van 2022, toen het Zuid-Amerikaanse land op de 75^e plaats stond.

Deze vooruitgang is positief, maar roept de vraag op of alle Colombiaanse vrouwen hiervan kunnen profiteren. Volgens DANE (2021) leven vier van de tien vrouwen op het platteland in meerdimensionale armoede die hun gezondheid, onderwijs en levensstandaard aantast.

Vrouwen hebben beperkte mogelijkheden om toegang te krijgen tot land voor kleinschalige activiteiten en spelen geen noemenswaardige rol bij grootschalige land grabbing.

Toegang tot land

In een eerdere serie over de oorzaken van ontbossing in het Colombiaanse Amazonegebied gingen we in op het belang van toegang tot land. Na de ondertekening van het Colombiaanse vredesakkoord in 2016 nam de belangstelling voor land in het Amazonegebied explosief toe. Het opeisen van landrechten is een ingewikkeld proces dat balanceert tussen legale en illegale praktijken, vaak in de vorm van land grabbing: het zich toe-eigenen van grote hoeveelheden land door instanties, overheden of individuen.

Vrouwen hebben weinig toegang tot land. Volgens DANE is 48,1 procent van de bevolking op het platteland vrouw, maar is ongeveer 64 procent van de landeigenaren man. Vrouwen hebben beperkte mogelijkheden om toegang te krijgen tot land voor kleinschalige activiteiten en spelen geen noemenswaardige rol bij grootschalige land grabbing. In het patriarchale systeem erven zonen land van hun vader, wat vrouwen afhankelijk maakt van de mannelijke leden van hun familie. De nationale wetgeving omtrent landrechten ontbreekt een genderperspectief.

Tekst gaat door onder foto.

Masculinisering van gebieden

Doordat mannen de overhand hebben in bedrijven en activiteiten die verband houden met ontbossing, domineren zij de economische dynamiek en de openbare ruimte van deze gemeenschappen. Voor vrouwen leidt dit tot onveilige situaties en verschillende soorten van gender-gerelateerd geweld, waaronder economisch, fysiek, seksueel en politiek geweld.

Prostitutie, seksueel geweld en misleidende relaties komen veel voor in mijnbouwgebieden, wat leidt tot ongewenste zwangerschappen en alleenstaand moederschap. Hierdoor verslechtert de al kwetsbare sociaaleconomische situatie van deze vrouwen nog verder. Als gevolg nemen ze steeds vaker deel aan illegale mijnbouwactiviteiten. De verschillende gevolgen voor vrouwen en meisjes vinden plaats in een dynamiek van misdaad en onveiligheid die het sociale weefsel van gemeenschappen verscheurt.

Vrouwen en oorzaken van ontbossing

Vrouwen zijn minimaal betrokken bij landbouw- en veeteeltactiviteiten: ze bewerken vooral op het land en verkopen zuivelproducten. Ze vertegenwoordigen slechts 15 procent van de beroepsbevolking in de veehouderij, maar zijn meer betrokken bij ‘onzichtbaar’ werk, zoals koken en het huishouden. Ondanks de lange werktijden hebben vrouwen die betaald krijgen te maken met een salarisverschil van 85 procent ten opzichte van mannen. Hoewel vrouwen nauwelijks betrokken zijn bij het verbouwen van coca voor illegaal gebruik, worden hen vaak dezelfde aanklachten ten laste gelegd wanneer de autoriteiten de plantages en kampen ontdekken.

In de palmoliesector zijn vrouwen vooral betrokken bij de beginfase van de teelt en bij het oogsten van de palmzaden. Vrouwen koken tijdens de oogst en zorgen voor het gezin. Om te werken in palmoliesector moeten gezinnen vaak uit hun gemeenschap verhuizen. Het leven te midden van de grote plantages isoleert gezinnen van andere familie- en gemeenschapsleden, wat cohesie vermindert en vrouwen hun ondersteunende netwerk ontneemt.

Vrouwen voelen de watervervuiling door mijnbouw of verminderde biodiversiteit door monocultuur directer in hun lichaam.

Belichaming van aangetaste natuur

Omdat het zorgen voor hun familie vaak op vrouwen drukt, hebben ze een nauwe band met hun natuurlijke omgeving en treft aantasting van natuur hen onevenredig. Vrouwen voelen de watervervuiling door mijnbouw of verminderde biodiversiteit door monocultuur directer in hun lichaam. Vervuild water kan bijvoorbeeld invloed hebben op hun zwangerschap, maar dwingt hen ook om extra moeite te doen om voor schoon water en eten te zorgen

Doorbreken van de cyclus

In veel situaties op het platteland van Colombia hebben vrouwen geen eigen bron van inkomsten en een beperkte financiële onafhankelijkheid. Ontbossing, aantasting van de natuur en milieucriminaliteit verergeren de situatie van vrouwen. De gevolgen zijn hogere armoedecijfers, meer geweld en minder toegang tot land, onderwijs en krediet. Vrouwen bevinden zich in een vicieuze cirkel. Kennis over genderdynamieken gerateerd aan ontbossing vergoten en bewustmaking van de noodzaak van intersectioneel, effectief beleid draagt bij aan het doorbreken van deze vicieuze cirkel.

Tekst gaat door onder infographic.

Blik op de Amazone

Samen met de Colombiaanse natuurorganisaties FCDS, Ambiente y Sociedad en nieuwsplatform Mongabay willen we criminaliteit in de Amazonebossen van Colombia een halt toeroepen, en de rechten en het levensonderhoud van de oorspronkelijke bewoners en lokale gemeenschappen verbeteren. Zij zijn immers de beste bewakers van het bos.