Landruil in Madagscar helpt boeren en biodiversiteit

Headerfoto: White-collared brown lemur © Julian Mr. Lemur

In 2003 besloot de overheid van Madagscar om de hoeveelheid beschermde gebieden in het land te verdriedubbelen, en zo de vele soorten in het land te beschermen. Dit leidde echter tot conflicten met de boeren en gemeenschappen die afhankelijk zijn van de gebieden. In het Ankarabolava-Angakatrika bosreservaat zette onze partner Missouri Botanical Gardens een landruilproces op met de boeren, traditionele dorpsbestuurders en de authoriteiten.

Madagascar staat bekend als een land met veel biodiversiteit. De beslissing van de overheid om de hoeveelheid beschermde gebieden in het land te verdriedubbelen was goed nieuws voor de bescherming van lokale natuur, maar het implementeren van dit beleid zorgde voor moeilijkheden, zoals conflicten met de boeren en gemeenschappen die al jaren in de gebieden wonen.

Intact natuurlijk bos

Eén van de nieuwe beschermde gebieden is het Ankarabolava-Angakatrika bos, een reservaat in het zuidoosten van Madagascar wat wordt beschouwd als het laatste intacte natuurlijke bos in het Vangaindrano district.

Het reservaat is een thuishaven voor honderden plantensoorten, en biedt ook een leefgebied voor bedreigde diersoorten, zoals de ernstig bedreigde grijskopmaki.

Natuurbeheer met gemeenschappen

Onze lokale partnerorganisatie Missouri Botanical Gardens (MBG) identificeert en overziet de belangrijkste en meest bedreigde endemische plantensoorten op Madagascar. Ze ondersteunen sinds 2009 natuurbeheer met gemeenschappen in het Ankarabolava-Agnakatrikabos.

‘Eén van de belangrijkste activiteiten was het voldoen aan de behoeften van 80 boeren die eigenaar zijn van land in het nieuwe reservaat.’

Voldoen aan de behoeften van boeren

Een grote bedreiging voor de biodiversiteit in het gebied was het kappen van bos voor landbouw, waardoor plant-en diersoorten hun leefgebied verloren. Daarom is één van de belangrijkste activiteiten van MBG het voldoen aan de behoeften van de boeren die het land in het nieuwe reservaat bewerkten, om het tegelijkertijd te kunnen beschermen.

Onvruchtbaar land

De boeren hadden nog steeds het recht om het land te bewerken, omdat ze dit al deden voordat het gebied als beschermd werd verklaard. Maar het verder uitbreiden van landbouw naar het aangrenzende bos was niet meer toegestaan, waardoor boeren vast kwamen te zitten op landbouwgrond die steeds minder vruchtbaar werd.

Kans om te kiezen

Met steun van het landaankoopfonds van IUCN NL zette MBG in 2013 een landruilproces op met de boeren, dorpshoofden en de autoriteiten. In het proces konden de boeren ervoor kiezen om in hun oorspronkelijke gebied te blijven, maar ze konden het land ook vrijwillig omruilen voor een ander, even groot stuk land buiten het reservaat. Het overgebleven land zou dan deel worden van het beschermde gebied en de kans krijgen om zich op natuurlijke wijze te herstellen.

‘Dit project maakte als eerste in de geschiedenis van natuurbeheer in Madagascar gebruik van landruil.’

Gevoelig onderwerp

Eén van de grootste uitdagingen voor MBG was het communiceren van het plan voor landruil naar de boeren en andere lokale bewoners. De medewerkers van MBG hebben een goede vertrouwensband met de lokale gemeenschap, maar landbezit-en aankoop is een gevoelig onderwerp in Madagascar. Hierdoor gingen boeren vraagtekens zetten bij de werkelijke intenties van het project. Verlies van land betekent namelijk ook verlies van levensonderhoud en status voor mensen op het platteland, die zich vaak sterk verbonden voelen met hun land.

Bovendien is grondbezit wat op papier is vastgelegd erg zeldzaam in landelijke gebieden in Madagscar. Nu land steeds vaker geprivatiseerd word, trekken de mensen op het platteland vaak aan het kortste eind.

Op maat gemaakte communicatiestrategie

Bijna alle boeren in het gebied zijn ongeletterd, waardoor een op maat gemaakte communicatiestrategie een van de lastigste maar tegelijk ook belangrijkste onderdelen van het project was. MBG deed dit door een jaar lang campagne te voeren en de belangrijkste onderdelen van het project uit te leggen via radiospotjes, deur-aan-deur bezoeken en bijeenkomsten voor gemeenschappen.

Toen de eerste zes boeren verhuisden naar hun nieuwe land, zagen de andere boeren dat het project te vertrouwen was, waardoor er een sneeuwbaleffect ontstond. Uiteindelijk zijn 63 boeren vrijwillig verhuisd, en de 85 hectare land die zij achterlieten is nu volledig beschikbaar voor de bescherming van bedreigde soorten.

‘Toen de eerste zes boeren verhuisden naar hun nieuwe land, zagen de andere boeren dat het project te vertrouwen was.’

Sociale verandering

Hoewel de laatste boeren in 2019 verhuisden, steunt MBG de boeren in het project nog steeds door zaailingen van fruit-en kruidenplanten uit de delen om zo de waarde van hun nieuwe stuk land te verhogen.

Vanaf 2023 zullen de boeren voor het eerst oogsten op hun nieuwe land. Voor nu heeft MBG niet alleen bijgedragen aan een uniek natuurbeschermingsproject, maar ook sociale verandering mogelijk gemaakt onder lokale boeren die nu inzien hoe waardevol eigendom op papier kan zijn.

Sinds 2001 stelt het landaankoopfonds van IUCN NL natuurorganisaties, zoals MBG, in staat om bedreigde stukken natuur aan te kopen of te leasen. Zo wordt het leefgebied van bedreigde planten- en diersoorten uitgebreid en beschermd. Het landaankoopfonds wordt mede mogelijk gemaakt door de Nationale Postcode Loterij.

Meer weten?

• Meer weten over het landaankoopfonds
• Ontdek hoe u kunt helpen