Natuurbescherming in tijden van conflict: Myanmar

Een militaire staatsgreep markeerde twee jaar geleden een keerpunt in Myanmar. Het maakte niet alleen een einde aan het bestuur van de Nationale Liga voor Democratie van Aung San Suu Kyi; deze staatsgreep onderbrak ook de democratisering van het Zuidoost-Aziatische land^[1]Human Rights Watch. (2022). Myanmar: events of 2021. Geweld, bommen en onderdrukking zijn nu dagelijkse realiteit. Ondanks de dreigingen, blijven natuurorganisaties samenwerken met lokale gemeenschappen om natuur te beschermen. We spraken met een deze organisaties: ‘Militanten kappen mangrovebossen om houtskool te maken. Het is de belangrijkste oorzaak van ontbossing in het gebied, terwijl de lokale families voor voedsel en inkomen afhankelijk zijn van deze mangroven.’

Headerfoto: Launglon in the Tanintharyi region, Myanmar. © Symeon Ekizoglou

Met deze Myanmarese natuurorganisatie werkten we tussen 2016 en 2020 aan het programma Shared Resources, Joint Solutions van 2016 tot 2020. Sinds de militaire staatsgreep verschuilen de medewerkers van deze NGO zich in de bossen van Tanintharyi, een regio in het zuiden van Myanmar. We spraken met een medewerker. Om veiligheidsredenen blijven de organisatie en de geïnterviewde anoniem en worden aangeduid met ‘onze partner’ en ‘zij’.

Werken in een conflictgebied

Door het conflict werkt het team van onze partner vanuit verschillende locaties. Een paar maanden nadat ze hun kantoor sloten, doorzocht het leger van Myanmar hun documenten. Terwijl een deel van het personeel in Tanintharyi is gebleven, vetrokken anderen naar hun geboorteplaats of vluchtten naar het buitenland. Reizen is ingewikkeld of zelfs onmogelijk. De gemeenschappen waarmee ze werken bevinden zich in het Karen National Union-gebied, terwijl aangrenzende gebieden onder controle staan van het leger van Myanmar.

‘Het is een uitdaging voor al onze medewerkers. We kunnen niet op één plek zijn en het is moeilijk om informatie te verkrijgen. Toch zijn blijven we, discreet en strategisch, werken aan onze maatschappelijke en milieuactiviteiten’, vertelt onze partner. Het gebied ligt momenteel niet in de conflictzone, maar dat kan snel veranderen: ‘De dorpen waarin we werken zijn op dit moment geen doelwit van het Myanmarese leger, maar de dorpen 30 kilometer verderop wel. Alle gemeenschappen in het gebied moeten een noodpakker klaar hebben liggen.’

Onze partner opereert onder het bestuur van de Karen National Union is (KNU): ‘Wij en de gemeenschappen in het gebied werken nauw samen met de KNU-autoriteiten. De meeste mensen steunen de oppositie van 2021 tegen de militaire regering en steunen direct en indirect de lokale strijdkrachten.’

Impact op natuurbescherming en duurzame ontwikkeling

De staatsgreep, het daaropvolgende militaire optreden en de woedende burgeroorlog hebben geleid tot duizenden doden en meer dan een miljoen mensen die huis en haard moesten verlaten. Daarnaast vindt er een stille maar groeiende crisis plaats. De instortende economie, afbrokkelende rechtsstaat en wildgroei van conflicten creëren samen de perfecte omstandigheden voor de verdere exploitatie van de natuurlijke hulpbronnen van Myanmar^[7]Aljazeera. (2022). ‘Afraid of the gun’: Military coup fuels Myanmar resource grab.

Onze partner geeft aan dat door het geëscaleerde conflict een deel van de activiteiten die door het SRJS-programma werden ondersteund, niet worden uitgevoerd zoals gepland. ‘In de dorpen werken we samen met community-based organisations (CBO’s). Aangezien het niet mogelijk is om naar deze dorpen te reizen, kunnen we de teams van de CBO’s alleen digitaal ontmoeten en geen directe ondersteuning bieden. Toch werkten we met de CBO’s onder andere aan bosbeheer door gemeenschappen, vergrootten we het bewustzijn van jongeren, verbeterden we het levensonderhoud van boeren en plaatsten we cameravallen om wilde dieren te monitoren. Ook organiseren we nog steeds online conferenties over natuurbehoud met de KNU Forest Department.’

De omstandigheden hadden onverwacht ook een positief resultaat: ‘De CBO’s moesten de projectwerkzaamheden zelfstandiger uitvoeren. De leiders van deze organisaties werkten hierdoor meer samen met andere dorpsleiders en kregen meer kansen om zich te ontwikkelen. Ze namen alle verantwoordelijkheid terwijl we via internet contact probeerden te houden. Nu kunnen we weer een deel van de leiders ontmoeten.’

Een van de belangrijkste doelstellingen van onze partner is de empowerment van jongeren en vrouwen. ‘Helaas is de rol van vrouwen in de projecten kleiner geworden’, zeggen ze. ‘We moeten alert blijven, want we weten niet wanneer het geweld zal toeslaan. De meeste vrouwen blijven daarom thuis en werken op het land. Vooral mannen wonen nu de vergaderingen bij. Maar we blijven proberen de jeugd te mobiliseren voor natuurbehoud. In december 2022 hebben we een jongerenkamp georganiseerd waar ze GPS, monitoring en juridische vaardigheden werden bijgebracht.’

‘Militanten kappen mangrovebossen om houtskool te maken. Dit is de belangrijkste oorzaak van ontbossing in het gebied, terwijl de lokale families voor voedsel en inkomen afhankelijk zijn van mangroven.’

Monitoring door gemeenschappen

Monitoring door lokale gemeenschappen is een van de pijlers van het SRJS-programma in Myanmar. Dorpsbewoners melden nog steeds illegale mijnbouw- en houtkapactiviteiten, vertelt onze partner: ‘Als een dorpeling illegaal kapt, wordt dat gemeld aan het comité van het gemeenschapsbos. Gaat het om een bedrijf of instantie, dan sturen we een officiële brief met alle gegevens naar KNU streekbosbeheer.’

Grote mijnbouw- en houtkapbedrijven kunnen toestemming krijgen van de militaire regering van Myanmar om natuurlijke hulpbronnen te winnen. Dit zijn nationale bedrijven die verbonden zijn aan multinationals; volgens onze partner wachten veel investeerders om tin of lood te kunnen mijnen. Onze partner deed onderzoek naar deze bedrijven: ‘Soms is hun vergunning verlopen, maar gaan ze gewoon door.’

Hierdoor houden leden van de gemeenschap hun omgeving tegenwoordig beter in de gaten: ‘De mensen van de CBO’s en andere dorpelingen zijn zich meer bewust van externe partijen die natuurlijke hulpbronnen uit het gebied willen halen. Als ze voetafdrukken of sporen van mijnbouwactiviteiten zien, informeren ze ons en bespreken we onze mogelijkheden. Vaak proberen de CBO’s eerst zelf met de mensen van het bedrijf te praten.’

Ontbossing van mangroven

In het verleden zorgden oliepalmplantages van een Koreaans bedrijf voor directe ontbossing in de regio, maar het bedrijf stopte met uitbreiden na grote protesten van de dorpsbewoners in 2018. ‘Sindsdien wordt er niet meer gekapt of geplant, maar de gemeenschappen lijden nog steeds onder de aantasting van de natuur. Dit resulteert bijvoorbeeld in dalende waterstanden en wilde dieren die kleine boerderijen binnendringen doordat hun leefgebied kleiner wordt,’ vertelt onze partner.

De bewoners van Tanintharyi laten zien hoe veerkrachtig ze zijn, wat niet wegneemt dat de huidige situatie een grote uitdaging is. Mangrovebossen spelen een belangrijke rol in hun levensonderhoud: in dit biodiverse ecosysteem vissen familie garnalen en verzamelen ze hout om te koken.

Houtskool is sinds de staatsgreep een populaire handel geworden, vooral onder lokale militanten die de militaire overheid steunen. Door hun aanwezigheid is het gevaarlijk om de mangroven in te gaan, vertelt onze partner: ‘Militanten kappen mangrovebossen om houtskool te maken. Dit is de belangrijkste oorzaak van ontbossing in het gebied, terwijl de lokale families voor voedsel en inkomen afhankelijk zijn van mangroven.’

Conflicten en voedselonzekerheid

Sinds februari 2021 zijn ongeveer 1 miljoen mensen in Myanmar op de vlucht in eigen land, op zoek naar een toevluchtsoord. Door inflatie, een gebrek aan banen en voedselonzekerheid trekken nu ook steeds mensen nu naar andere delen van het land op zoek naar andere vormen van levensonderhoud.

Volgens onze partner zijn er momenteel geen gevluchte mensen uit andere regio’s in Tanintharyi, maar moeten mensen wel regelmatig hun huis voor korte tijd verlaten. ‘Het conflict heeft grote gevolgen voor de lokale bevolking,’ vertellen ze. ‘Als de gevechten in de buurt van hun dorp plaatsvinden, vluchten veel mensen voor meerdere dagen of langer naar een naburig dorp. Ze keren pas weer terug naar huis als de gevechten zijn gestopt, wat hun gewassen en dus voedselvoorziening en inkomen in gevaar brengt. Mensen helpen elkaar zoveel ze kunnen. Daarnaast krijgen ze humanitaire hulp van een alliantie van lokale ngo’s, waar ook wij deel van uitmaken, die de middelen verdelen onder de lokale bevolking.’

Shared Resources, Joint Solutions: huidige impact

Van 2016 tot en met 2020 werkte IUCN NL samen met onze lokale partnerorganisatie aan het versterken van de (klimaat)weerbaarheid van Karen-gemeenschappen in Tanintharyi door middel van natuurbehoud door gemeenschappen. De gezamenlijke inspanningen in Myanmar maakten deel uit van Shared Resources, Joint Solutions (SRJS): een strategisch partnerschap met WWF, gefinancierd door het Nederlandse Ministerie van Buitenlandse Zaken en geïmplementeerd met 200 partners over de hele wereld. Het SRJS-programma eindigde eind 2020, net voordat de gewelddadige militaire staatsgreep op 1 februari het jaar erna plaatsvond.

Ondanks de uitdagende context hebben de SRJS-activiteiten een voortdurende impact op de gemeenschappen in Tanintharyi, vertelt onze partnerorganisatie: ‘Dankzij de samenwerking met IUCN NL, kunnen we nu doorgaan met activiteiten op het gebied van duurzaamheid, burgerrechten en empowerment. Dankzij de cameravallen die zijn aangeschaft als onderdeel van het SRJS-project, kunnen we nog steeds wilde dieren en andere activiteit in het monitoren. We hebben nog contact met de andere SRJS-projectpartners in Myanmar, we ontmoeten elkaar regelmatig online en werken met een aantal van hen samen om onze teams en mensen uit de gemeenschappen te trainen.’