Ontmoet de natuurbeschermers: Natalia en Sebastian beschermen de verborgen biodiversiteit van de Chileense Altiplano

Natalia Gutierrez Salgado en Sebastian Vidal Diaz, opgegroeid in Zuid-Chili, werden verliefd op het noordelijke Altiplano. Het gebied heeft een gemiddelde hoogte van 4.000 meter. ‘Mensen denken dat biodiversiteit gelijk staat aan reusachtige bomen en veel insecten en vogels. In de Altiplano moet je iets beter zoeken, maar er zijn vicuña’s, een groot aantal vogels en veel andere soorten. De biodiversiteit wordt verborgen door het landschap,’ zegt Natalia, geograaf van opleiding. Het koppel richtte Stichting Aka Pacha op en werkt nauw samen met de oorspronkelijke bewoners van het gebied. ‘We respecteren hun rijke en accurate bioculturele kennis,’ deelt Sebastian.

Headerfoto: Natalia en Sebastian in the Altiplano. Alle foto’s op deze pagina: © Aka Pacha

De impact van de Altiplano

Al tijdens haar eerste bezoek verloor Natalia haar hart aan de Altiplano. ‘We reden van de kust de woestijn en bleven stijgen tot we de Altiplano bereikten. In deze bergen zijn, in de buurt van enorme vulkanen deed me veel.’ Toen ze opgroeide in het zuiden van Chili waren eucalyptusplantages de enige “natuur” die ze kende, vertelt Natalia. ‘Dit wilde landschap raakte me diep.’

Tegenwoordig zijn zij en Sebastian gevestigd in Putre, een stad gelegen op meer dan 3500 meter hoogte in het uiterste noorden van het land. ‘Ik werd verliefd op de hooglanden tijdens mijn stage in het Surire Salt Lake^[1]Een zoutmeer in het Lauca Nationaal Park, Chile. Hier ontstond het gevoel waar het gevoel dat ik iets moest doen om de Altiplano te beschermen. Toen ik in 2018 naar Putre kwam en begon te praten met de mensen in het gebied, ontwikkelde het plan zich verder. Het ging snel toen ik Natalia een jaar later ontmoette. In 2021 werd Aka Pacha formeel geregistreerd,’ blikt Sebastian terug.

Verborgen biodiversiteit

De Chileense Altiplano heeft een gemiddelde hoogte van 4,000 meter. Op deze extreme hoogte is de de Polylepis (Polylepis tarapacana) de enige boom die kan overleven. Veel van de andere soorten in het gebied zijn op het eerste gezicht minder zichtbaar.

‘Het betekent niet dat ze er niet zijn,’ zegt Natalia. ‘Mensen denken vaak dat biodiversiteit gelijk staat aan reusachtige bomen en veel insecten en vogels. Hier in de Altiplano moet je iets beter zoeken, maar er zijn vicuña’s^[2]Vicuña’s (Vicugna vicugna) behoren net als alpaca’s en lama’s tot de familie van de kamelen. Populaties komen voor in Zuid-Amerikaanse landen zoals Peru, Bolivia en Chili, een groot aantal vogels en veel andere soorten. De biodiversiteit wordt verborgen door het landschap.’ Volgens Sebastian herbergt de regio maar liefst 130 vogelsoorten.

Natalia vertelt verder met een twinkeling in haar ogen. ‘Het afgelopen jaar ben ik me steeds meer gaan interesseren voor de bloemen op deze hoogte. Ik vind het prachtig om te zien hoe ze zich hebben aangepast om te overleven in deze barre omgeving: sommige hebben de vorm van een kussen, andere hebben hele lange bladeren om meer zon te vangen. Ik denk dat je dit kunt doortrekken naar de mensen in het gebied; zij hebben zich ook aangepast aan dit ecosysteem.’

‘Wanneer mensen ervaren dat ze zelf kunnen bijdragen aan natuurbehoud, verandert het paradigma. In plaats van dat hen wordt verteld wat ze niet mogen doen, worden ze deel van het proces.’

• Sebastian Vidal Diaz, Stichting Aka Pacha

Regionale gevolgen van klimaatverandering

Natalia wijst erop dat hooglanden zoals de Altiplano vaak niet genoemd worden in de gesprekken over klimaatverandering, terwijl dit ecosysteem een van de zwaarst getroffen gebieden is. ‘De regencycli in de Altiplano zijn onvoorspelbaar geworden. Soms hebben we grote hoeveelheden regen in korte tijd, wat leidt tot veel erosie en verlies van de hoge Andes wetlands; een ecosysteem dat water absorbeert en bijdraagt aan de waterstroom stroomafwaarts.’

‘In de afgelopen 50 jaar is de beschikbaarheid van water afgenomen. Er is minder water en de zware regens kunnen niet door de grond worden geabsorbeerd,’ vervolgt Sebastian. Hij ‘Er is een direct verband tussen de Altiplano en de situatie aan de kust. Tegelijkertijd is ons ecosysteem afhankelijk van de regen vanuit het Amazoneregenwoud. De mensen in het gebied zijn op de hoogte van deze onderlinge samenhang. We respecteren hun rijke en accurate bioculturele kennis.’

‘Het gebied heeft veel bedreigde endemische soorten. Een daarvan is de Arica kikker (Telmatobius pefauri) die alleen voorkomt in de Precordillera de Putre, een gebied 5000 vierkante kilometer groot is. Veranderingen in leefgebied en waterstromen hebben een directe invloed op soorten als deze. In plaats van ons te richten op individuele soorten, kijken we naar hun relatie met het ecosysteem,’ zegt Sebastian.

Vertrouwen krijgen

Vanaf het begin stond samenwerking met de Aymara-bevolking, de oorspronkelijke inwoners van het gebied, centraal in Aka Pacha’s aanpak. Het kostte tijd om hun vertrouwen te krijgen. Er was een gebrek aan vertrouwen bij de bewoners door eerdere natuurbeschermingsinitiatieven van overheidsinstellingen waarbij de lokale gemeenschappen niet betrokken waren.

‘Nationale parken werden gecreëerd zonder medeweten van de bewoners. Stel je voor dat je na een lange dag werken thuiskomt en je huis plotseling midden in een reservaat staat,’ vertelt Sebastian. ‘Vroeger werden de nationale parken beheerd door militairen die bij de mensen aanklopten voor voedsel. Mensen ontwikkelden een wantrouwen tegen natuurbescherming.’

Het is daarom belangrijk dat mensen het werk van Aka Pacha leren kennen, vervolgt de jonge natuurbeschermer. ‘Ik geloof dat vertrouwen essentieel is voor natuurbehoud. Het is belangrijk dat gemeenschappen zien dat wij een andere aanpak hebben dan overheidsfunctionarissen. We bezoeken de mensen ook buiten kantooruren, ook op zondag. Als mensen ervaren dat ze zelf kunnen bijdragen aan natuurbehoud, verandert het paradigma. In plaats van te horen wat ze niet mogen doen, worden ze deel van het proces.’

‘We zijn ervan overtuigd dat voor natuurbehoud op de lange termijn nauw moet worden samengewerkt met de gemeenschappen. We overleggen altijd met hen aan het begin van elk project.’

• Natalia Gutierrez Salgado, Stichting Aka Pacha

Een particulier beschermd gebied

ontmoetten Don Vicente in 2019, wiens familie eigenaar is van het Muyusire landgoed. Hij was geïnteresseerd in natuurbehoud, dus we vroegen hem of hij een natuurgebied wilde creëren dat autonoom beheerd wordt, in plaats van door de overheid. We begonnen samen te werken aan het Condorpasa Natuurreservaat op het land van Don Vicente om soorten als de Andeskat (Leopardus jacobita) en de gemarmerde vieroogkikker (Pleurodema marmoratum) te beschermen. Niet veel later wilden zijn broers hun eigendomsaandelen verkopen. Omdat hun potentiële kopers mijnbouwbedrijven waren, nam Don Vicente contact met ons op met de boodschap dat we dringend moesten handelen.’

Aka Pacha vond het IUCN NL Landaankoopfonfs en nam contact op met Marc Hoogeslag, coördinator van het fonds, en zijn team. Het leidde tot een veldbezoek van Liliana Jáuregui, de aanstaande directeur van IUCN NL, gevolgd door een subsidie in 2024. Op dit moment is Don Vicente, die deel uitmaakt van de Aymara-gemeenschap, bezig de landaandelen van zijn broers te kopen om het Condorpasa Natuurreservaat uit te breiden. ‘Op deze manier hopen we dit gebied voor altijd veilig te stellen. Ons doel is natuurbescherming op lange termijn, gericht op alle aspecten,’ voegt Sebastian toe.

Kennis van de Aymara-gemeenschap

De kennis van de oorspronkelijke bewoners is de drijvende kracht achter hun werk, zegt Natalia. ‘De gemeenschappen inspireren me. De mensen weten veel over de natuur en haar cycli: ze weten wanneer het gaat regenen, welke planten medicinaal zijn. Ze zijn nauw verbonden met hun omgeving. We zijn ervan overtuigd dat voor natuurbehoud op de lange termijn nauw moet worden samengewerkt met de gemeenschappen. We overleggen altijd met hen aan het begin van elk project: Wat weten ze over deze soort, wat is de rol ervan in het ecosysteem en waar hebben ze deze soort gezien? Vaak vinden we soorten vrij gemakkelijk dankzij de kennis van de Aymara.’

‘Veel mensen hebben de Chileense Altiplano verruild voor een leven in de stad’, zegt Sebastian. Als ze terugkomen, vinden ze vaak werk dat weinig te maken heeft met hun historische band met het gebied, bijvoorbeeld in de mijnbouw. Door middel van natuurbehoud geven we ze een optie om geld te verdienen en tegelijkertijd zorg te dragen voor hun natuurlijke erfgoed.’

Tegelijkertijd ziet Aka Pacha het belang van ruimte geven aan bestaande bestaansmiddelen, zegt Natalia. ‘We moeten oplossingen vinden met de gemeenschappen. De realiteit is dat mensen vee houden; we moeten oplossingen vinden waarbij we allemaal naast elkaar kunnen bestaan in dit gebied.’ ‘Een poema,’ vervolgt Sebastian, ‘geeft de voorkeur aan een vicuña als maaltijd. Als ze die niet kunnen vinden, gaan ze voor een lama of alpaca, soorten die vaak door mensen als vee worden gehouden. Door vicuña’s te beschermen, beschermen we dus ook het vee. Het is daarom belangrijk om de dynamiek van het ecosysteem goed te begrijpen.’

‘De Altiplano leren kennen is een voortdurende uitnodiging om nog meer te ontdekken. Het voelt goed om ons leven wijden aan iets groter dan onszelf.’

• Sebastian Vidal Diaz, Stichting Aka Pacha

Onderdeel van iets groters

De aanpak van Aka Pacha is succesvol, maar hun werk is niet gemakkelijk, deelt Sebastian. ‘Het leven hier in Putre is behoorlijk eenzaam en we missen onze familie. Maar gelukkig heb ik Natalia ontmoet, we steunen elkaar. Samen hebben we jarenlang op veel deuren geklopt en het was ongelooflijk toen de deur naar IUCN NL via het Landaankoopfonds openging.’

‘Het is moeilijk om familie en vrienden te missen,’ beaamt Natalia, ‘maar als ik in de Altiplano ben, ervaar ik een geluk dat ik niet kan uitleggen. Ik voel me weer een kind. Het is meer dan een baan: het vult mijn hart. Ons werk delen met andere mensen is ook belangrijk om gemotiveerd te blijven. We doen dit bijvoorbeeld met andere natuurbeschermers in de regio; we bevinden ons in een grensgebied en delen vergelijkbare ecosystemen delen met Bolivia en Peru.’

Sebastian merkt op dat hun werk lijkt op dat van een ontdekkingsreiziger. ‘De Altiplano leren kennen is een voortdurende uitnodiging om nog meer te ontdekken. Het voelt goed om ons leven wijden aan iets groter dan onszelf,’ besluit hij.

Over het Landaankoopfonds

Al 25 jaar maakt het Landaankoopfonds het veiligstellen van meer dan 70.000 hectare habitat mogelijk. Door het werk van de lokale ngo’s de steunen, creëert de bescherming van belangrijke ecosystemen een win-win situatie voor de biodiversiteit, het klimaat en het menselijk welzijn.