Samenwerking voor betere veiligheid rondom het Edward-meer

Congolese rebellengroepen terroriseren het Edward-meer, dat integraal onderdeel uitmaakt van het National Park Virunga. Het meer strekt zich uit over de Democratische Republiek Congo (73%) en Oeganda (27%). De problematiek van overbevissing en terreur van gewapende groepen in het Congolese deel breidt zich uit naar het Oegandese deel van het meer. Daar zien de autoriteiten zich genoodzaakt hard op te treden. Om illegale activiteiten terug te dringen en de veiligheid op en om het meer te verbeteren, werken we aan effectieve grensoverschrijdende samenwerking tussen de gemeenschappen en autoriteiten aan beide kanten van de grens.

Headerfoto: Vissers bij Virunga national park © Jan-Joseph Stok

Illegale activiteiten

Het Edward-meer maakt integraal onderdeel uit van het National Park Virunga en strekt zich uit over twee staten, namelijk de Democratische Republiek Congo (73%) en Oeganda (27%). Dankzij een overeenkomst tussen de beheerder van het Virungapark (ICCN) en het lokale visserscoöperatief, is visserij in het Edward-meer toegestaan voor coöperatieleden. Tot de jaren 90 leverde dat de vissers voldoende op om van te kunnen leven. Maar door de economische val van het coöperatief en verschillende oorlogen vanaf begin jaren 90 trokken steeds meer mensen het Nationale Park in en werd overbevissing een probleem. Met de val van de Republiek Zaïre in 1997 deden gewapende groepen hun intrede.

Overbevissing en illegale nederzettingen hebben de visstand drastisch doen dalen, waardoor er niet meer voldoende vis is om van te leven. Bovendien is de veiligheid een probleem: gewapende groepen passen illegale technieken toe, bedreigen vissers en dwingen hen om een dagelijkse som te betalen om nog te mogen vissen. Vissers nemen daardoor illegaal hun toevlucht tot het Oegandese deel van het meer. Maar ook de gewapende groepen breiden hun territorium uit naar Oegandese zijde, met kidnappings en andere onveilige situaties tot gevolg. De Oegandese autoriteiten treden dan ook hard op om te voorkomen dat de rebellen voet aan de grond krijgen. In 2018 werden daarbij circa 100 Congolese vissers in Oeganda gearresteerd en veroordeeld voor illegale visserij. Zeker 20 Congolese vissers zijn door Oegandese troepen gedood.

Tegelijkertijd vinden ook aan Congolese zijde illegale activiteiten plaats door Oegandese gemeenschappen: die halen zand weg van de Congolese oevers en verdienen daar goed geld mee. Ze verkopen het zand aan grootschalige kippenfokkers, die het aan hun kippen voeren omdat het vol zit met calciumrijke schaaldieren.

Betere afstemming en samenwerking

Om illegale activiteiten een halt toe te roepen en de veiligheid op en om het meer te vergroten, is betere afstemming en samenwerking nodig tussen gemeenschappen en autoriteiten aan beide zijden van de grens. Aan Congolese zijde werden al in 12 dorpen beschermingsnetwerken opgericht, die bestaan uit gemeenschapsleden zoals boeren en vissers. Uitgerust met smartphones en getraind in het documenteren van overtredingen sturen ze gegevens over illegale activiteiten en onveilige situaties door, zodat gemeenschappen tijdig in veiligheid gebracht kunnen worden en betrokken instanties effectiever kunnen optreden.

Om dit systeem van Congolese beschermingsnetwerken uit te breiden met soortgelijke netwerken in Oeganda, werken we met partnerorganisatie FECOPEILE en met steun van de Europese Unie aan het opbouwen van vertrouwen tussen de gemeenschappen en autoriteiten aan beide zijden van de grens. Het uitdelen van reddingsvesten bleek een belangrijke stap in het winnen van het vertrouwen van de Oegandese gemeenschappen.

Daarnaast zet FECOPEILE zich in ervoor in om gemeenschappen te informeren en weerbaar te maken, onder andere door het uitwisselen van ervaringen tussen gemeenschappen aan Congolese en Oegandese zijde en het vergroten van hun kennis over geldende wet- en regelgeving rond visserij en andere natuurlijke hulpbronnen.

Ook pleiten zij bij de Congolese en Oegandese autoriteiten voor betere samenwerking en het harmoniseren van de wetgeving in beide landen. Tevens bepleiten zij een duidelijke demarcatie van de grens, omdat het voor vissers op het meer onduidelijk is op welk territorium ze zich bevinden.

Basis voor grensoverschrijdende samenwerking

Aan Oegandese zijde zijn 55 vissers in de Kayanza-gemeenschap getraind in de naleving van de visserijwetten in hun land. In het dorp Katwe is de bestaande vrouwengroep ‘Women of Katwe in charge of preventing crime’ beter op de hoogte van geldende wetgeving, zodat zij ervoor zorg kunnen dragen dat hun mannen en kinderen geen overtredingen begaan. Bij twee vissersgemeenschappen in Oeganda is bewustwording gecreëerd over het respecteren van de landsgrenzen en de regels voor het behoud van biodiversiteit. Zij zijn zich nu bewust van de schadelijke effecten van het wegnemen van zand langs de oevers van het meer en tasten deze niet langer aan.

Dankzij deze activiteiten werd een brug geslagen tussen Congolese en Oegandese vissersgemeenschappen en is de basis gelegd voor effectieve grensoverschrijdende samenwerking om illegale activiteiten terug te dringen en de veiligheidssituatie op het Edward-meer te verbeteren.