Situatie van vrouwelijke natuurbeschermers in Madre de Dios weerspiegelt de noodzaak van collectieve actie

Milieu- en mensenrechtenverdedigers proberen Madre de Dios, een regio dat ruim 3,8 miljoen hectare in het Peruaanse Amazonegebied beslaat, te beschermen tegen mijnbouw. Het is een van de meest biodiverse gebieden ter wereld. Toch wordt het bedreigd door illegale mijnbouwactiviteiten die niet alleen de ecologische integriteit van het bos aantasten, maar ook de veiligheid en gezondheid van de inwoners van het gebied. ‘De uitdagende maar vastberaden strijd van vrouwelijke milieu- en mensenrechtenverdedigers in Madre de Dios resoneert met de wereldwijde strijd om de natuur te beschermen. Het is een oproep tot collectieve actie voor milieurechtvaardigheid en gendergelijkheid,’ zegt Mariel Cabero, expert milieurechtvaardigheid bij IUCN NL.

Headerfoto: Isabel Yalico, coördinator van het Comité de Gestion de la Reserva Nacional Tambopata in Madre de Dios. © Giancarlo Shibayama

Een genderonderzoek van IUCN NL, uitgevoerd door Eliana Rojas Torres, heeft de uitdagingen van vrouwelijke natuurbeschermers in Madre de Dios in kaart gebracht. Deze studie, onderdeel van het PIDDA-project, heeft interviews, focal groups en veldwerk^[1]Het onderzoek werd uitgevoerd binnen de gemeenschappen van FENAMAD, de oorspronkelijke bewoners van Tambopata. uitgevoerd om de systemische obstakels waarmee deze vrouwen te maken hebben te onderzoeken. Voorbeelden hiervan zijn gendergerelateerd geweld en juridische obstakels.

De resultaten laten zien dat hun verhalen niet alleen over tegenslag gaan, zegt Mariel Cabero, maar ook over ‘veerkracht en vastberadenheid in de strijd voor milieu- en genderrechtvaardigheid. De situatie in Madre de Dios is een casestudy die ons eraan herinnert dat er dringend behoefte is aan een geïntegreerde aanpak van de ecologische, juridische en sociale uitdagingen waar vrouwelijke natuurbeschermers mee te maken hebben.’

‘De strijd van vrouwen voor hun grondgebied is verweven met hun strijd voor gendergelijkheid en erkenning van hun rechten.’

Mariel Cabero, expert milieurechtvaardigheid

Genderdynamieken

Ondanks dat vrouwen zich vaak al in een kwetsbare positie bevinden, bevinden ze zich vaak in de frontlinie van natuurbescherming. Ze hebben te maken met systemische obstakels die bestaande genderdynamieken, zoals sociaaleconomische ongelijkheid en culturele normen die de meningen van vrouwen onderdrukken, verergeren. ‘Factoren als klasse en etnische achtergrond overlappen met gender, waardoor de ongelijkheden en risico’s waar vrouwen mee te maken hebben nog gecompliceerder worden,’ legt Cabero uit. ‘Hun strijd voor hun grondgebied is dus verweven met hun strijd voor gendergelijkheid en erkenning van hun rechten.’

Verschillende soorten geweld

De resultaten van het onderzoek bevestigen dat vrouwen in Madre de Dios te maken hebben met verschillende soorten geweld die hun fundamentele rechten en vrijheden belemmeren. Dit wordt veroorzaakt door een complex samenspel van factoren, zoals ongelijkheid tussen mannen en vrouwen, patriarchale normen en illegale en extractieve activiteiten.

Hieronder geven we een overzicht van de verschillende vormen van geweld. Ze benadrukken de grote uitdagingen waar vrouwelijke milieuactivisten mee te maken hebben in hun strijd om hun leefgebied en bestaansmiddelen te verdedigen.

Belemmering van de bewegingsvrijheid en autonomie

De bewegingsvrijheid van vrouwen op hun grondgebied wordt beperkt door de aanwezigheid van mijnwerkers, loggers en criminele groepen, waardoor hun toegang tot essentiële diensten en dagelijkse activiteiten beperkt wordt. Het is bijvoorbeeld gevaarlijk geworden om naar agrarisch land te gaan om het te bewerken of naar scholen te reizen, waardoor sommige vrouwen hun studie moeten geven of hun routines drastisch moeten veranderen.

Milieugeweld

Illegale mijnbouw en ontbossing tasten rivieren en land aan, en daarmee ook vitale bronnen voor het levensonderhoud van mensen die al generaties lang in het gebied wonen. Vrouwen worden op een andere manier geconfronteerd met de directe gevolgen van deze vervuiling, bijvoorbeeld door verminderde voedselzekerheid door vervuild water en vis.

Criminalisering

In hun rol als milieuactivist zijn vrouwen vaak het doelwit van juridische acties, waaronder beschuldigingen en intimidatie. Door middel van criminalisering wordt geprobeerd hun inspanningen voor belangenbehartiging te ondermijnen, waardoor ze verstrikt raken in kostbare en tijdrovende juridische gevechten.

Moreel geweld

Vrouwelijke natuurbeschermers hebben te maken met maatschappelijke tegenwerking, waaronder denigrerende opmerkingen en publiekelijk aan de schandpaal genageld worden, met als doel hun werk in diskrediet te brengen en hun deelname aan belangenbehartiging te ontmoedigen.

Economisch en patrimoniaal geweld

De financiële last van belangenbehartiging, inclusief reiskosten en juridische kosten, legt een grote druk op vrouwen en hun families. Daarnaast putten criminele groepen hun middelen verder uit, waardoor hun economische stabiliteit en hun vermogen om hun huis en land te onderhouden in gevaar komen.

Fysiek en seksueel geweld

Seksuele intimidatie en aanranding worden gerapporteerd als onderdeel van het bredere patroon van geweld tegen vrouwen in deze gebieden, vaak gepleegd door degenen die betrokken zijn bij illegale winningsactiviteiten.

Psychologisch geweld

De voortdurende bedreigingen en angst voor geweld hebben grote gevolgen voor de geestelijke gezondheid van de vrouwen en, in het verlengde daarvan, voor hun families. De psychologische tol van het leven onder dergelijke omstandigheden moet niet worden onderschat en heeft invloed op alle aspecten van hun welzijn.

Geweld tegen jongeren en kinderen

De sociale en milieucrises hebben ook een grote impact op de jongere generatie: ze worden blootgesteld aan risico’s op uitbuiting, drugsmisbruik en de traumatische gevolgen van het zien of meemaken van geweld. Dit beïnvloedt hun toekomst en de veerkracht van hun gemeenschappen op de lange termijn.

Wat helpt vrouwelijke natuurbeschermers in hun strijd?

Ook al bevinden vrouwelijke verdedigers zich in een ingewikkelde situatie, bepaalde factoren en omstandigheden hen helpen om hun vastberaden strijd voor de bescherming van hun grondgebied voort te zetten.

Het delen van ervaringen en het faciliteren van samenwerking tussen vrouwen katalyseren vrouwelijk leiderschap, zo blijkt uit het onderzoek. Uitwisseling bevordert een ondersteunend netwerk waar vrouwen van elkaar kunnen leren, best practices kunnen uitwisselen en elkaar kunnen aanmoedigen in hun leiderschapstrajecten. Ook het bieden van organisatorische ondersteuning aan lokaal geleide initiatieven, vooral als deze vrouwelijk leiderschap bevorderen, kan bijdragen aan hun strijd. Deze organisaties bieden middelen, mentorschap en platforms voor vrouwen om hun leiderschapsvaardigheden te ontwikkelen en zichtbaarheid in hun samenleving te vergroten.

Workshops georganiseerd door deze of andere organisaties moeten worden ontwikkeld met, over en voor vrouwen, gericht zijn op de oorspronkelijke bewoners van Madre de Dios en een collectief perspectief hebben. Het is belangrijk om een solide interculturele benadering op te nemen in de workshops, en zuinig te zijn met technische of juridische taal.

Het wordt daarnaast aanbevolen om workshops ter plaatse te organiseren, zodat vrouwen niet hoeven te reizen. Dit stimuleert niet alleen de deelname van vrouwen, maar bevordert ook het bewustzijn op gemeenschapsniveau over de betreffende onderwerpen.

Tot slot is de organisatie van inclusieve workshops, waaraan zowel mannen als vrouwen deelnemen, belangrijk. Dit maakt het mogelijk om kwesties op het gebied van mensenrechten en de rechten van de oorspronkelijke bewoners, met een genderblik, samen met onderwerpen gerelateerd aan vrouwenrechten en gendergerelateerd geweld, completer te benaderen.

‘Peru’s uitstel van de ratificatie van het Escazú-akkoord benadrukt de systemische belemmeringen voor vooruitgang op het gebied van toegang tot rechten, milieurechtvaardigheid en de veiligheid van activisten.’

Mariel Cabero, expert milieurechtvaardigheid

Noodzaak tot collectieve actie

De uitdagingen waarmee vrouwelijke milieu- en mensenrechtenverdedigers in Madre de Dios worden geconfronteerd, weerspiegelen een wereldwijde crisis waarin milieuactivisme wordt geconfronteerd met gendergerelateerd geweld en onrecht. Dit staat niet op zichzelf, maar weerspiegelt een wijdverspreid patroon op verschillende continenten waarin activisten te maken hebben met vergelijkbare bedreigingen, variërend van juridische intimidatie tot fysiek geweld. De situatie in Madre de Dios, gekenmerkt door dappere vrouwen die hun grondgebied beschermen tegen illegale mijnbouw en milieudegradatie, is emblematisch voor de strijd die talloze andere vrouwen wereldwijd voeren.

De gegevens van het onderzoek in Madre de Dios onderstrepen de dringende behoefte aan een globaal antwoord op de risico’s waarmee vrouwelijke natuurbeschermers worden geconfronteerd. Internationale en lokale maatschappelijke organisaties moeten aandringen op naleving van internationale kaders, zoals het Escazú-akkoord. Peru heeft de regionale overeenkomst nog niet geratificeerd, ondanks dat het deze al in 2018 heeft ondertekend. Volgens Cabero ‘benadrukt Peru’s uitstel van de ratificatie van het Escazú-akkoord de systemische belemmeringen voor vooruitgang op het gebied van toegang tot rechten, milieurechtvaardigheid en de veiligheid van activisten.’

‘De uitdagende maar vastberaden strijd van vrouwelijke milieu- en mensenrechtenverdedigers in Madre de Dios resoneert met de wereldwijde strijd om de natuur te beschermen. Het is een oproep tot collectieve actie voor milieurechtvaardigheid en gendergelijkheid,’ besluit ze.