Transformeren van gendernormen en terugdringen van gendergerelateerd geweld in Oegenda

Duurzaam landgebruik is belangrijk voor mens en natuur. Maar in veel delen van de wereld hebben vrouwen minder toegang tot eigendom en gebruik van land en hulpbronnen. MoMo4C werkt aan de ontwikkeling van ondernemerschap in zes landschappen in Afrika en Azië waar biodiversiteit en klimaatbestendigheid wordt bedreigd. Onze Oegandese partner ECOTRUST past de GALS-benadering toe in hun aanpak, om de genderkloof tussen mannen en vrouwen in rurale gemeenschappen te overbruggen. ‘GALS stelt ons in staat om mensen te laten zien dat zij de motor van verandering kunnen zijn, te beginnen met het visualiseren van hun toekomst, door zowel vrouwen als mannen,’ aldus Pauline Nantongo, uitvoerend directeur van ECOTRUST.

Foto’s op deze pagina: © Fanny Verkuijlen / IUCN NL

Genderkloof in Oeganda

In Oeganda wordt 46% van de lokale overheidsfuncties en 43% van de kabinetsfuncties ingevuld door vrouwen^[1]UNEP. (2023). Gender Equality Strategy 2022-2025. Link naar bron.. Tegelijkertijd staat het Afrikaanse land op nummer 78 binnen de Global Gender Gap Index 2023, waarin 146 landen zijn opgenomen^[2]World Economic Forum. (2023). Global Gender Gap Report 2023. Link naar bron.. De genderkloof lijkt relatief klein in de politieke context, maar is vaak groot in rurale gebieden. Een onderzoek van de FAO (2024) naar de situatie van vrouwen in voedselsystemen in vijf landen ten zuiden van de Sahara, waaronder Oeganda, meet een gemiddelde kloof in agrarische arbeidsproductiviteit van 35 procent in het voordeel van mannen^[3]FAO. (2024). Gender gap in agricultural labour productivity: A cross-country comparison. Link naar bron..

Op het platteland van Oeganda hebben kleinschalige vrouwelijke boeren niet altijd te maken met dezelfde arbeidsomstandigheden als mannelijke boeren^[4]UN Women. (2018). Factors driving the gender gap in agricultural productivity: Uganda. Link naar bron.. Volgens Peace Chandini, lead GALS trainer van ECOTRUST in Hoima, ‘draagt GALS bij aan het transformeren van gendernormen en het terugdringen van gendergerelateerd geweld, wat een groot risico is in situaties waarin de hoeveelheid besteedbaar geld, gelijkheid of kansen binnen een huishouden toenemen.’

‘GALS draagt bij aan het transformeren van gendernormen en het terugdringen van gendergerelateerd geweld, wat een groot risico is in situaties waarin de hoeveelheid besteedbaar geld, gelijkheid of kansen binnen een huishouden toenemen.’

Peace Chandini, lead GALS trainer van ECOTRUST in Hoima

Gendergelijkheid vergroten

In het MoMo4C-landschap in Oeganda staan conflicten en onenigheid tussen mannen en vrouwen over landbeheer mogelijk in de weg van natuurherstel en de ontwikkeling van duurzame middelen van bestaan. Deze strijd gaat over toegang tot land, het beheer van hulpbronnen en betalingen.

Binnen het programma Mobilising More for Climate (MoMo4C) werkt IUCN NL samen met de Environmental Conservation Trust of Uganda (ECOTRUST) aan de ontwikkeling van lokale initiatieven tot investeringswaardige ondernemingen. ECOTRUST ondersteunt gemeenschappen op het gebied van duurzaam natuurbeheer om biodiversiteit te behouden en sociaal welzijn te verbeteren.

Om ervoor te zorgen dat deze activiteiten en betalingen niet onbedoeld leiden tot meer gender-gerelateerd geweld, wat een onbedoeld en “onzichtbaar” resultaat kan zijn als de risico’s en realiteiten van gendergerelateerd geweld niet worden geëlimineerd, besloot ECOTRUST het Gender Action Learning Systems Framework (GALS) te implementeren.

De GALS-methodologie

Het algemene doel van de GALS-methodologie is het vermijden van geweld tegen kwetsbare gemeenschapsleden in financiële situaties, het voorkomen van misbruik van groeiende middelen en het verzekeren van een inclusieve ontwikkeling van business cases. GALS is een benadering gericht op huishoudens die, onder leiding van de gemeenschappen zelf, gebruik maakt van participatieve processen en visuele diagrammen. Hiermee kunnen vrouwen en mannen actie ondernemen tegen maatschappelijke normen die genderongelijkheid in de hand werken, terwijl ze samen plannen te maken voor hun toekomst. Het idee is om zelfgestuurde economische, sociale en politieke transformatie op individueel, huishoudelijk, gemeenschaps- en organisatieniveau te stimuleren. GALS is ontwikkeld door dr. Linda Mayoux als onderdeel van een programma van Oxfam Novib en partnerorganisaties^[5]Oxfam Novib. (2014). Gender Action Learning System. Link naar bron.

ECOTRUST is vervolgens gestart met het succesvol integreren van GALS in haar activiteiten onder MoMo4C, waarna enkele belangrijke veranderingen in genderdynamieken en op gemeenschaps- en huishoudniveau hebben plaatsgevonden.

Ongelijkheid in huishoudens en gemeenschappen

De afgelopen jaren heeft ECOTRUST meerdere GALS-bijeenkomsten georganiseerd met rurale gemeenschappen in Oeganda. De genderanalyse die tijdens deze bijeenkomsten werd uitgevoerd, bevestigde de machtsongelijkheid tussen mannen en vrouwen. Ook werd zichtbaar dat verschillen in toegang tot landgebruik gerelateerd zijn aan machtsverhoudingen in huishoudens en gemeenschappen.

In sommige gemeenschappen hebben vrouwen bijvoorbeeld geen mogelijkheden om land te bezitten. Hierdoor kunnen ze niet deelnemen aan natuurbeschermingsactiviteiten die bijdragen aan een duurzaam bestaan. Dit betekent niet dat ze geen rol hebben in deze activiteiten: vrouwen die deel uitmaken van een boerengezin werken vaak op het land of verwerken de producten, zorgen voor de kinderen en onderhouden het huishouden. Ondanks deze veelzijdige rol in hun gezin en gemeenschap wordt het werk van vrouwen vaak niet erkend en hebben ze minder of geen toegang tot de beschikbare middelen.

Vision road journey: samen plannen

Om ongelijkheid bij de bron aan te pakken, verbetert het werken op huishoud- en gemeenschapsniveau ook de toegang van vrouwen tot land en hulpbronnen. ECOTRUST werkte met koppels aan het verbeteren van hun financiële planning en administratie via oefeningen waarbij zowel vrouwen als mannen betrokken waren. Samen werkten ze aan een ‘vision road journey’, waarbij ze werden aangemoedigd om zowel individueel als gezamenlijk een visie voor hun huishouden te visualiseren, voor een bepaalde periode. Vervolgens evalueerden de koppels hun huidige en voormalige situatie, en identificeerden ze kansen om hun doelen te behalen, evenals de stappen die ze moeten nemen.

Deze activiteiten hebben aanzienlijke veranderingen gestimuleerd. Volgens Pauline Nantongo, uitvoerend directeur van ECOTRUST, ‘liet de culturele traditie vrouwen alleen toe om moeder- en huishoudelijke taken te vervullen, maar nemen vrouwen nu actief deel aan het plannen van het gezinsbudget en het nemen van financiële beslissingen.’

Een van de coördinatoren van een boerencoöperatie, Fred Wamono, zei dat de trainingssessies van ECOTRUST een verschil hebben gemaakt in zijn gezin: hij praat nu met zijn vrouw over de financiën, ze sparen samen en het koppel heeft samen een stuk land en vier koeien gekocht. Een andere deelnemer, Apollo Kugonza, zei: ‘de positieve ontwikkeling die ik thuis heb gezien sinds ik kennis heb gemaakt met GALS is enorm. Ik denk dat dit kan worden toegeschreven aan het feit dat vrouwen risicomijdender zijn dan mannen en financiële beslissingen zorgvuldig overwegen.’

‘Het heeft me geholpen om de orde te bewaren in mijn huis. Nu kan ik mijn zonen vertellen dat ze de afwas moeten doen.’

GALS trainingdeelnemer Ireen

Huishoudelijke conflicten en gendergerelateerd geweld

Een grote uitdaging in de deelnemende dorpen is dat een groot deel van het gezinsinkomen wordt uitgegeven aan alcohol. Volgens Prossy Kisembo, coördinator Murchison Landscape bij ECOTRUST, ‘hebben mannen het gevoel dat ze hun geld en tijd kunnen besteden aan “vrijetijdsactiviteiten” en dat de vrouwen de rest kunnen doen; aangezien hun bijdrage aan het huishouden bestaat uit het geld dat ze verdienen,’ wat kan leiden tot ongelijke machtsverhoudingen. Voor de NGO was het een uitdaging om een aanzienlijk aantal mannen aan te trekken voor de trainingssessies, terwijl gezamenlijke participatie essentieel is voor GALS. Aan de andere kant zorgden de aanwezigheid van mannen tijdens de bijeenkomsten dat vrouwen mogelijk minder waren omdat ze zich onderdrukt voelden door hun partner.

Een van de doelen is dat door het versterken van de positie van vrouwen ook mannen anders tegen de rol van hun partners aan gaan kijken. In sommige gezinnen hebben de trainingssessies de relaties tussen mannen en vrouwen sterk verbeterd, wat mogelijk ook leidt tot minder gende-gerelateerd geweld.

Om conflicten aan te pakken gebruikte ECOTRUST een GALS-instrument genaamd de challenge action tree. Deze tool duikt in de uitdagingen waarmee huishoudens worden geconfronteerd, identificeert hoofdoorzaken van conflicten en biedt mogelijke oplossingen voor deze problemen. Voor deelneemster Ireen heeft deze tool een belangrijke verandering in gang gezet: ‘Het heeft me geholpen om de orde te bewaren in mijn huis. Nu kan ik mijn zonen vertellen dat ze de afwas moeten doen.’

Gendernormen transformeren

De introductie van GALS heeft geleid tot een verbetering van de kansen van zowel vrouwen als mannen binnen hun families en samenlevingen. ‘Vrouwen worden nu vaker gezien als goed geïnformeerd en worden vaker geraadpleegd over zaken die betrekking hebben op levensonderhoud en huishoudens.’ zegt Judith Nyiramugisha, coördinator Mt. Elgon Landscape bij ECOTRUST.

De weg naar gendergelijkheid begint op jonge leeftijd. Voor meisjes is naar school gaan een belangrijke stap. Maar om levensvaardigheden te ontwikkelen die hen helpen in de samenleving, moeten meisjes zich thuis veilig voelen. Zowel meisjes als jongens moeten worden aangemoedigd om samen te werken. Zoals deelneemster Ireen al aangaf, hebben de GALS-trainingssessies ertoe geleid dat meer jongens de huishoudelijke taken van meisjes zijn gaan doen en deze verantwoordelijkheid eerlijker delen met meisjes en vrouwen.

Hoewel er nog veel stappen te zetten zijn voor een gelijkwaardig duurzaam landgebruik en -eigendom, hebben de GALS-trainingen van ECOTRUST in rurale gemeenschappen belangrijke stappen gezet. ‘GALS stelt ons in staat om mensen te laten zien dat zij de motor van verandering kunnen zijn, te beginnen met het visualiseren van hun toekomst, door zowel vrouwen als mannen,’ concludeerde Pauline Nantongo.