Wetlands en klimaatverandering: ‘de potentie is enorm’

Moerassen, veen(weide)gebieden en rivierdelta’s spreken misschien minder tot de verbeelding dan tropische regenwouden en koraalriffen. Toch zijn deze natte gebieden, of ‘wetlands’, even onmisbaar. Ze zorgen voor drinkwater, hebben een rijke biodiversiteit en spelen een grote rol in het opvangen van klimaatverandering. Het project REWET, een samenwerking van IUCN NL en 14 partnerorganisaties, onderzoekt de rol en potentie van Europese wetlands in relatie tot klimaatverandering. Caspar Verwer, Senior Expert Natuurbescherming bij IUCN NL, legt op Wereld Wetlands Dag uit waarom een duurzaam beheer van wetlands belangrijker is dan ooit.

Header foto: Nationaal Park Weerribben-Wieden © Dominicus Johannes Bergsma onder Creative Commons 4.0 license.

Wetlands bepalen een kwart van het Nederlands landschap. Ons land beslaat in totaal 4,2 miljoen hectare, waarvan ruim 1 miljoen hectare wetlands^[1]Rijksoverheid. Beschermde natuurgebieden.. Veel Nederlanders brengen graag tijd door in moerasgebieden, zoals de Weerribben en de Biesbosch. Maar onze wetlands geven ons veel meer dan recreatie en ontspanning.

Veengebieden: sponzen voor droge periodes

Zo hebben veengebieden een belangrijke rol in het verminderen van de effecten van klimaatverandering. Een veenlandschap ontstaat als in een moerasgebied planten sneller groeien dan dat ze worden afgebroken door zuurstofarme omstandigheden onder water. Na verloop van tijd ontstaan dikke lagen dode plantenresten: veen. Hierin zitten grote hoeveelheden koolstof opgeslagen.

Het belang om goed voor onze veengebieden te zorgen is duidelijker dan ooit: ‘en de potentie is enorm’, zegt Caspar Verwer, Senior Expert Natuurbescherming bij IUCN NL. ‘Veengebieden zijn als sponzen die grote hoeveelheden water vasthouden en weer loslaten in tijden van droogte. Bovendien houden veengebieden veel CO2 vast, waardoor ze een ‘nature-based solution’ vormen in de strijd tegen klimaatverandering.’ Daarnaast zijn venen en andere wetlands natuurlijke waterfilters die bijdragen aan het generen van drinkwater en zijn het vaak gebieden met een hoge biodiversiteit.

Gevolgen van klimaatverandering en stikstof

Door onder meer ontwatering ten behoeve van de landbouw, verstedelijking en de winning van turf staan Europese wetlands onder druk. De ontwatering leidt, vooral in veengebieden, tot de uitstoot van koolstofdioxide en bodemdaling – een groot probleem in het westen van ons land. ‘Daardoor wordt de spons kleiner en kan minder water vasthouden,’ zegt Verwer.

‘Er wordt aan het herstel van veengebieden gewerkt, terwijl in andere landen verdere ontginning plaatsvindt. Samenwerking op Europees niveau is belangrijk om wetlands effectief te beschermen en herstellen.’

Caspar Verwer

‘In Nederland worden veengebieden niet meer afgegraven, maar in andere Europese landen zoals Ierland en Finland gebeurt dit nog wel. De gewonnen turf wordt vooral gebruikt als brandstof en voor de productie van potgrond. Dit creëert een situatie waarbij gewerkt wordt aan het herstel van veengebieden terwijl in andere landen verdere ontginning plaatsvindt. Samenwerking op Europees niveau is belangrijk om wetlands effectief te beschermen en herstellen.’

De gevolgen van klimaatverandering kunnen de kwaliteit van de nog bestaande wetlands beïnvloeden, vertelt de natuurbeschermingsexpert. ‘De neerslag in Nederland was in het verleden regelmatiger. Nu zijn er langere periodes van droogte en zijn de buien heviger en meer lokaal. Door aanhoudende droogte kan het waterpeil in veengebieden te ver wegzakken waardoor veen oxideert en het gebied verandert in een bron van CO2 uitstoot. Bij laag grondwater is een veenbodem bovendien extra gevoelig voor brand. Ook andere wetlands kunnen flink lijden onder droogte; een slim peilbeheer van deze gebieden is cruciaal.’

Daarnaast zorgt het hoge gehalte aan stikstof in de Nederlandse natuur voor verzuring en een toename van soorten, zoals braam en brandnetel, ten koste van zeldzamere plantensoorten. Dat is vooral een probleem in wetlands waarin de natuur afhankelijk is van een goede waterkwaliteit. Met te veel nutriënten in het water is er kans op algenbloei en vertroebeling^[2]Onze natuur. 2022. Wetlands zijn de nieren van onze natuur..‘De natuur in Nederland is zodanig door de mens beïnvloed dat de ecologische randvoorwaarden voor herstel zijn aangetast’, geeft Verwer aan. ‘Maar met slimme maatregelen kunnen we die randvoorwaarden deels wel weer terugbrengen.’

Nationaal Park Weerribben-Wieden

Het Nationaal Park Weerribben-Wieden is het grootste laagveenmoerasgebied in Noordwest Europa. Naast veen en moerasbos bestaat het gebied, dat sinds 1992 is beschermd, uit meren, sloten, wei- en rietlanden. Het is het leefgebied van veel soorten, waaronder de Ernstig Bedreigde grote vuurvlinder (Lycaena dispar batava). Deze ondersoort komt alleen voor in Noordwest-Overijssel en Zuidoost-Friesland^[3]De Vlinderstichting. Grote vuurvlinder.. Het park is ook een van de locaties waar de otter (Lutra lutra) in 2002 opnieuw geïntroduceerd, onder andere in Nationaal Park Weerribben-Wieden^[4]Zoordiervereniging. Zoogdiersoorten: otter..

REWET: duurzaam herstel en behoud van wetlands

Weerribben-Wieden is een van de zeven open laboratoria van REWET, een Europees samenwerkingsverband van IUCN NL en 14 andere Europese organisaties. Samen onderzoeken we hoe wetlandgebieden in Europa maximaal kunnen bijdragen aan klimaatmitigatie en -adaptie. Het onderzoek richt zich onder andere op het monitoren van biodiversiteit, broeikasgasemissies en de opname van broeikasgassen, en kijkt naar verschillende maatregelen om deze opname te optimaliseren.

Door middel van een routekaart voor het herstel van wetlands en concrete aanbevelingen voor beleidsmakers en gebiedsbeheerders heeft REWET als doel bij te dragen aan de Europese klimaat- en biodiversiteitsdoelen voor 2030.

Lees ook:

• Artikel door onze experts in Land+Water: Moerassen en andere wetlands zijn onmisbaar
• Factsheet Benin: Wetlands zijn voor levensbelang van mens en dier